1479 - 1874 r.     (Obj.3:7-13)

Okres Filadelfijski - "Filadelfia" znaczy "bratnia miłość". Był to czas reformacji, która trwała przez 395 lat. W pewnym sensie Reformacja była początkiem nowej ery, zaświtaniem światła w miejscu, gdzie wszystko było ciemnością, oddzieleniem prawdy od fałszu oraz nowym początkiem na drodze Prawdy. Bez wątpienia szatan wytężał wszystkie swoje siły, aby zamknąć drzwi wówczas otworzone, lecz Tan, który trzymał klucz Dawida powiedział, iż drzwi pozostaną otwarte (Obj.1:18). Reformatorzy, choć było ich niewielu, jednakże wiedzieli, że mają Prawdę i w pełni ufali Temu, który ją dał. Podczas tego okresu - zwłaszcza podczas jego pierwszej i ostatniej części - wierni musieli albo opuścić nominalną świątnicę, albo byli wypędzani za swoje prawdziwe świadectwo. Podczas gdy byli w stanie próby, lżono ich imię. Piętnowani ich jako niewierzących i heretyków. Nie byli uznawani za dzieci Boga, za obywateli Niebiańskiego Kraju, za chrześcijan. Okres Filadelfijski miał 12 członków gwiezdnych.
  "Anioł" Obj.3:7, czyli członkowie gwiezdni okresu Filadelfijskiego :
(1). Wessel (1420-1489); (2). Savanarola (1452-1498); (3). Luter (1483-1546); (4). Zwingli (1484- 1531); (5). Hubmaier (1480-1528); (6). Serwetus (1511-1553); (7). Kranmer (1489-1556); (8). Browne (1550-1631); (9). Fox (1624-1691); (10). Wesley (1703-1791); (11). Campbell (1772-1844); (12). Miller (1782-1849).
  W okresie Filadelfijskim nastąpiły wielkie spory między protestanckimi reformatorami a katolikami i innymi nieprzyjaciółmi, aż do czasu ruchu Millera. Te wielkie spory i sprzeciwiania były przesianiem tamtego okresu - szemrzący kontradykcjonizm.
  Był to nadzwyczajny okres miłości braterskiej. Bracia protestanci utrzymywali tak długo jak było potrzeba braci hugonotów, wygnanych z katolickich krajów. Przez zaparcia samych siebie rozszerzali reformacyjne prawdy, tłumaczyli, wydawali i rozszerzali Biblię, aby dopomódz braciom w paznawaniu Prawdy. Rozpowszechniali świadectwo o Królestwie do wszystkich narodów, aby pociągnąć wiernych do Pana, przez służenie i stawanie w obronie swych prześladowanych braci. Narażali się tym na prześladowania, cierpienia, utratę mienia i życia. Bracia metodyści dawali całe swoje majątki z wyjątkiem koniecznych swych potrzeb, na korzyść biednych braci. Bracia z ruchu Millera składli pieniądze na ołtarze i stoły kościelne, a każdy z potrzebujących braci mógł brać zasiłek na swoje potrzeby. Drzwi do Reformacyjnego Kościoła były otwarte dla wszystkich. Kościół Reformacyjny był wierny powierzonej mu pracy aż do końca, dlatego nie dostał napomnienia aby pokutował. Prawie cała Europa zwróciła się ku reformacji przeciw klerykalizmowi. Była to reformacja w sekty: luterańska, episkopalną, prezbiteriańską, babtyską, socjańską (później nazwaną unitario-uniwersalną), kongrecjonalską i metodyską.
  Zaczęła ostro działać katolicka inkwizycja i Jezuici.

1479r. - Jan Wessel przedstawia cztery główne zasady reformacyjnego Kościoła: (1) Biblia jest jedynym źródłem i regułą wiary oraz praktyki; (2) usprawiedliwienie przez samą wiarę jest powodem przypisania zasługi Chrystusowej; (3) Chrystus jest jedyną Głową Kościoła; (4) tylko prawdziwie poświęceni są Kapłanami. Ogłoszenie tych prawd jest powodem, że inkwizycja ustanowiona w Kolonii w Niemczech, stara się go pochwycić, lecz on ucieka do Holandii. Nauk tych nauczano w reformacji luterańskiej, anglikańskiej i kalwińskiej.
  1480-1528 - Życie i działalność Hubmaiera.

1481r. - W całej Andaluzji (z wyjątkiem Grenady) w Hiszpanii, powstają pierwsze trybunały inkwizycyjne, kierowane przez dominikanów.

1483-1546 - Życie i działalność Lutra.

1483-1498 - Rządy inkwizytora Torquemady w Hiszpanii.

1484-1531 - Życie i działalność Zwingliego.

1484-1492 - Panowanie papieża Innocentego VIII. Miał dwoje nieślubnych dzieci - Franciszka i Teodorinę - którym wyprawił wesele w pałacu watykańskim, jawnie przyznając się do ojcostwa. Był on pierwszym papieżem, który zrozumiał ducha nadchodzących czasów. Przewidział on, że przez kilka najbliższych stuleci świat należeć będzie nie do królów i książąt, ale do bankierów. Wiedział on, że gotówka pewniejsza jest aniżeli jakieś tam państewko. Całą swą rodzinę papież związał z rodzinami bankierów. Często czynione to było w zamian za urzędy kościelne, np. potężny bankier Wawrzyniec Medyceusz zgodził się oddać swą córkę Magdalenę za mąż synowi papieża, Franciszkowi - warunkiem jednak było utorowanie drogi do tronu papieskiego dla 13-letniego syna bankiera, Janowi Medyceusza. W wieku 8-lat został on opatem dwóch klasztorów, mając 9-lat był arcybiskupem i opatem 18 klasztorów, w wieku 13-lat został kardynałem, a w przyszłości papieżem Leonem X. Papież Innocenty VIII, który według oceny historyków należał do "najnikczemniejszych postaci", które kiedykolwiek uzyskały tiarę. Wjazd do Rzymu odbył się w towarzystwie syna, Franceschetto. Pierwszą wydaną bullą była "Summis desiderant", która rozpoczyna wielkie polowanie na czarownice w Europie. Historycy oceniają, że do połowy XIX wieku spalono na stosach około 9 milionów czarownic. "Kościół katolicki prześladując czarownice przekształcił Europę w jedyny swego rodzaju obóz koncentracyjny: szpiegowanie, zastraszanie, denuncjacja określały dzień powszedni. Strach przed uwięzieniem i traktowaniem jak bydło był wszechobecny. W miastach i wsiach dymiły stosy". Papież Innocenty VIII dokonał "uroczystego uznania obłędu" i wtedy "kanonicy, inkwizytorzy i kaci połączyli się pod błogosławieństwem papieża", a kościół rzymsko-katolicki nie zdystansował się od tego do dzisiejszego czasu.

1485r. - Koniec Wojny Dwóch Róż w Anglii. Objęcie tronu przez Henryka VII Tudora.
  1486r. - Ukazanie się "Młota na czarownice", podręcznika śledztw w sprawie o czary. Rozpoczyna się wielkie polowanie na czarownice.

1489r. - Umarł Jan Wessel.
  1489-1556 - Życie i działalność Tomasza Kranmera w Anglii.
  1490-1498 - Savanarola zajmuje się pracą reformacyjną we Florencji i Włoszech.

1492r. - Hiszpanie zdobyli Granadę, ostatnią twierdzę muzułmańską na Półwyspie Pirenejskim. Zwycięski koniec rekonkwisty w Hiszpanii. Następuje pierwsze przymusowe wysiedlenie Arabów z Półwyspu Iberyjskiego.
  1492-1501 - Panowanie w Polsce Jana Olbrachta.

1492-1503 - Panowanie papieża Aleksandra VI. Hiszpan z pochodzenia. Był siostrzeńcem papieża Kaliksta III, zdobył władzę w Watykanie przy pomocy kunsztownego planu rozdziału urzędów. Był "przestępcą doskonałym" i "bezkształtnym synem chaosu". Posługiwał się on biegle sztyletem i trucizną w rozgrywkach politycznych o władzę. On i jego trzej następcy byli władcami absolutnymi i dążyli do rozszerzenia granic Państwa Kościelnego. Prowadzili wystawny tryb życia, politykę wojenną i przypominali bardziej władców świeckich niż biskupów Rzymu. Papież Aleksander VI miał dziewięcioro dzieci, z tego troje (Girolamę, Izabellę i Piotra) z niewiadomą kobietą, czworo (Cezara, Jana, Joffrea i Lukrecję) z Vanozzą de Catancis, jedno (Laurę) z Julią Farnese Orsini i jedno prawdopodobnie z własną córką Lukrecją. Dwoje z nich zyskało szczególną sławę: syn Cesare jako morderca i intrygant, oraz córka Lukrecja jako "dynastyczny towar handlowy". Kilkakrotnie była wydawana przez papieża za mąż. Syna zbrodniarza mianował kardynałem. Papież przewodniczył w orgii seksualnej w Watykanie dnia 31 X 1501r., która w swojej okropności nie miała równej sobie. Chciał on za jednym razem otruć dziewięciu kardynałów, aby módz sprzedać urzędy na korzyść swojego potomstwa, ale głupi służący pomylił szklanki i tym sposobem papież umarł wcześniej niż się spodziewał. Umarli papież i jego syn. Zaraz po jego śmierci ograbiono papieski skarbiec.

1492-1493 - Krzysztof Kolumb odkrywa Amerykę. Dotarł do Wysp Bahama na Morzu Karaibskim. W następnych podróżach (druga w 1493-1496, trzecia w 1498-1500, czwarta w 1502-1504) dotarł do brzegów Ameryki Południowej. Hiszpanie natychmiast rozpoczęli kolonizację Ameryki Południowej.

1493r. - Syn papieża, Cezar, zostaje kardynałem i zaczyna faktycznie rządzić Państwem Kościelnym.

1493-1519 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Maksymiliana I.
  1494r. - Umowa między Hiszpanią i Portugalią w Tordesillas, dzieląca między te dwa państwa przyszłe kolonie w nowo odkrywanych ziemiach. Zgodnie z tą umową na mapie świata przeprowadzono granicę od bieguna północnego w odległości 2053 km. na zachód od wysp Zielonego Przylądka. Ziemie na zachód od tej linii były własnością Hiszpanii, na wschód własnością Portugalii.
  1494-1559 - Okres wojen włosko-francuskich. Był to konflikt o hegemonię w Europie Francji z rodem Habsburgów. Obie strony wyszły z tej wojny wyczerpane finansowo. Hiszpania rozpoczyna dominować we Włoszech (Karol V Habsburg jest jednocześnie cesarzem niemieckim i królem hiszpańskim). Francja otoczona przez Habsburgów zawiera sojusz z Turcją.
  1496r. - W trakcie podboju San Domingo dochodzi do ludobójstwa, ginie 2,5 mln. ludzi.
  1497-1498 - Vasco da Gamma (Portugalczyk) odbywa podróż morską z Europy do Indii. Indie zaczęły wchodzić w europejską sferę interesów gospodarczych i politycznych. Portugalczycy opanowują Ocean Indyjski, Zatokę Perską i Morze Czerwone.
  1497-1498 - Anglik John Cabot dociera do Labradoru w Ameryce Północnej.
  1497-1498 - Nieudana polska wyprawa przeciw Turkom do Mołdawii.

1498r. - Savanarola ponosi śmierć męczeńską we Florencji z rąk florenckiej władzy sądowniczej, podburzonej przez papieża Aleksandra VI.

1499r. - Hiszpan Alonzo de Hojeda odkrywa wybrzeże Wenezuelii.
  1500r. - Wyprawy portugalskie do Ameryki Południowej i Środkowej - Pedro Cabral dociera do Brazylii, Vincente Pinzon odkrywa ujście Amazonki.
  1500-1503 - Wojny Polski z Moskwą.

31 X 1501r. - Oto zapis wydarzeń niedzielnej hulanki w Watykanie:
 "Wieczorem urządził książe Cezary Borgia w swoich komnatach w Watykanie biesiadę z pięćdziesięcioma czcigodnymi dziewkami nazywanymi kurtyzanami. Po jedzeniu najpierw ubrane, a potem nagie tańczyły ze służbą i innymi gośćmi. Wtedy to ustawiono na podłodze świeczniki z palącymi się świecami, koliście rozrzucano na niej kasztany, które nagie dziewki zbierały pełzając. Papież, Cezary i jego goście przeznaczali jako nagrody - dla tych, którzy mieli z tymi dziewkami najwięcej stosunków - jedwabną bieliznę, obuwie i birety. Przedstawienie było publiczne, a nagrody rozdzielono zwycięzcom na podstawie werdyktu współuczestników."

1501-1506 - Panowanie w Polsce Aleksandra Jagiellończyka.

1503r. - Panowanie papieża Piusa III. Był bratankiem papieża Piusa II.
  1503-1513 - Panowanie papieża Juliusza II. Był bratankiem papieża Sykstusa IV. Miał trzy nieślubne córki (Felicję, Klarysę i Julię). W swojej rodzinie mianował on kardynałami: Sisto Garę, Galeotto, Klemens Grosso-Rovere, Leonard Grosso-Rovere, arcybiskupem został Oktawian. Był wodzem wojsk bardziej, niż księdzem. Swoje trzy córki wydał za mąż bez korzyści finansowych. Był przy tym mecenasem sztuki. Papież Juliusz II przeszedł do historii jako "żelazny pontifex", ponieważ równie dobrze znał się na wierze jak i na rzemiośle wojennym. Walczył o wzmocnienie Państwa Kościelnego.

1503-1520 - Panowanie w państwie Azteków (Ameryka, Meksyk) Montezumy II. Jego państwo pod względem bogactw i dobrobytu może konkurować z ówczesnymi państwami Europy. Hiszpanie podbijają jednak państwo Azteków, niszczą ich kulturę i grabią bogactwa.
  1505-1515 - Portugalczycy podbijają zachodnie i częściowo wschodnie wybrzeże Indii. Rozwija się handel złotem i korzeniami indyjskimi. Portugalczycy budują imperium kolonialne (Indie, Indochiny, Indonezja i Brazylia).
  1506-1548 - Panowanie w Polsce Zygmunta I Starego.
  1507-1508 - Pierwsza wojna litewsko-moskiewska z udziałem wojsk polskich.

1511-1512 - Luter jedzie do Rzymu, gdzie jest świadkiem bezbożnych czynów kurii papieskiej i niższego kleru.
  1511-1553 - Życie i działalność Serwetusa.

1512-1520 - Turcy opanowują Azerbejdżan, część Gruzji, Dagestan, Kurdystan, Mezopotamię, Syrię, Egipt oraz Algierię.
  1512-1522 - Wojna litewsko-moskiewska.

1512-1517 - Sobór Laterański V. Potępienie dekretów niekanonicznych tzw. soboru w Pizie, wystąpienie przeciwko niemoralności w życiu duchowieństwa. Wskutek zaniechania zasadniczych zmian w Kościele przyspieszył reformację.
  1513-1521 - Panowanie papieża Leona X. Z wyborem bankierskiego syna na papieża rozpoczęły się rządy bankierów. Znacznie bardziej był bankierem niż papieżem, a stanowisko wykorzystał do bogacenia się. Rozwinął handel odpustami, który przerodził się w samodzielny system gospodarczy w Europie. Kochał rozrywkę i rozrzutność, pozostawił następcy wielkie długi. Jego dewizą było: "Wiadomym jest jak wiele My i Nasi zawdzięczamy baśni o Chrystusie". Papież ten przetrwonił dochody trzech papieży, tzn. skarb Juliusza II, własne dochody i dochody swego następcy.

1516r. - Kościół katolicki podpisuje konkordat z Francją.
  1516r. - Dotarcie Portugalczyków do Chin (Tome Pirez). Początek portugalskiej ekspansji kolonialnej w Chinach.
  1517r. - Do Witenbergii przybył dominikanin Tetzel z zadaniem zbierania datków na przebudowę kościoła Św. Piotra w Rzymie. Ofiarowujący datek otrzymywał list odpustowy. Pieniądze były zbierane do banku Fuggerów, który zbierał je dla papieży. Wywołało to powszechne zgorszenie i oburzenie.

Początek wielkiej działalności reformacyjnej w chrześcijaństwie przeciwko papieskiej wszechwładzy i bałwochwalstwu. Reformacja była "reformą w sekty". Wszystkich reformacji na sekty było siedem, od 1517r. do 1799r.

Luter dokonuje pierwszego publicznego nauczania Prawdy - czterech głównych zasad protestanckiej reformacji.

1517r. - Luter (1483-1526) przybija 95 tez na drzwiach kościoła w Wittembergu, którymi zaatakował Teclowe handlowanie odpustami. Początek okresu reformacji. Papież Leon X nie przypisywał początkowo większego znaczenia wystąpieniu Lutra, traktując je jako spór między rywalizującymi zakonami. Jednakże spór ten przybrał na sile, a w toku dyskusji Luter coraz bardziej oddalał się od ortodoksyjnej nauki katolickiej. Luter długo po śmierci Wessla, ale na początku własnej pracy reformacyjnej przeczytał dzieła Wessla, i powiedział: "gdybym czytał Wessla przed reformacją, moi nieprzyjaciele napewno by mówili, że otrzymałem te nauki od Wessla, ponieważ są one tak zgodne z moimi." Luter znalazł Biblię w klasztorze zamkniętą i uwiązaną na łańcuchu i ją symbolicznie "otworzył", a "zamknął" czyli zbił papieskie błędy, tak iż nikt nie mógł otworzyć ich, obronić i wyjaśnić je. Luter głosi doktrynę, że usprawiedliwienie jest z łaski Bożej przez wiarę w zasługę Chrystusa. Usprawiedliwienie człowieka nie jest przez dobre uczynki, ani pod prawem naturalnym ani prawem Mojżeszowym, gdyż niedoskonały człowiek nie może nic czynić bezwinnie i doskonale. Dlatego człowiek nie może zadośćuczynić wymaganiom sprawiedliwości przez swoje własne uczynki. Bóg ze Swej łaski dał Syna Swego, aby był ubłaganiem Boskiej sprawiedliwości za grzech Adama i grzechy wynikające z tegoż. Chrystus dobrowolnie oddał Siebie na śmierć, wypełnił Zakon Mojżeszowy, był sprawiedliwym człowiekiem i oddał swoje prawo do życia za Adama i rodzaj Adamowy w jego biodrach. Bóg przez Swoje Słowo daje darmo usprawiedliwienie pokutującemu grzesznikowi, gdy ten szczerze wierzy w Jego obietnice, że przez zasługę Jezusa On mu przebacza i uznaje go za sprawiedliwego przez sprawiedliwość Chrystusową. Pokutującemu grzesznikowi, który wierzy w tę obietnicę są odpuszczane grzechy i otrzymuje przypisaną sprawiedliwość Chrystusową, jako swoją sprawiedliwość. Usprawiedliwienie jest dziełem Bożym, a nie naszym. Nie usprawiedliwiamy się sami. W usprawiedliwieniu wiara jest poczytana za sprawiedliwość, ponieważ zatrzymanie sprawiedliwości Chrystusowej za swoją, jest jedynym wymaganiem, jakie Bóg żąda od grzesznika, by mógł być usprawiedliwionym. Głosząc tą naukę, Luter zadał najcięższy cios papiestwu. Ten piękny ruch Maluczkiego Stadka został zamieniony w sektę Kościoła Luterańskiego przez samego Lutra oraz Jonesa, Bugenhagena, Chemnitza, Andrea, Gerharda, Calova, Quenstedta i Holara. Luter współdziałał w połączeniu Kościoła z Państwem, walczył przeciwko prawdzie Zwingliego o Wieczerzy Pańskiej, prawdzie Hubmajera o chrzcie wyłącznie dla dorosłych i prawdzie Serwetusa o jedności Boga. On tych przedmiotów nie rozumiał i dlatego się im sprzeciwiał, nie był to więc rewolucjonizm z jego strony. Niewątpliwie Luter był wiernym w szafowaniu doktryną, która została mu powierzona, ją wyjaśniał, stosował i bronił. I czyniłto wiele lepiej niż inni. Jest on uważany za największego z regormatorów i wszystkie sekty dają mu pierwsze miejsce między reformatorami. Luter i jego pomocnicy chcieli jeszcze bardziej usłużyć się sprawie i założyli Kościół Luterański, dając mu porządek nabożeństw, śpiewniki, katechizmy, itp. Król uznawany był za najwyższego urzędnika w tym kościele. W ten to sposób ruch Maluczkiego Stadka został zmieniony w sektę. Luter sprzeciwił się sprzedawaniu odpustów. Był on w Zakonie Augustynów, i jako ksiądz-zakonnik spowiadał penitentów, wymagając, by okazywali oni żal i skruchę za swoje grzechy, oraz wiarę w Chrystusa, jako warunki rozgrzeszenia.
  Teraz bez pokuty i wiary udzielane było rozgrzeszenie na podstawie odpudtów sprzedawanych przez Tetzla. Odpust papieski, jest to zupełne lub częściowe odpuszczenie grzechów i kary za nie w życiu doczesnym, albo w czyścu, na mocy tzw. skarbnicy zasług świętych, złożonych u papiestwa. Papieska teoria podaje, że święci zasłużyli się więcej aniżeli byłi im potrzeba do zbawienia. Ta zbywająca zasługa składała się z uczynków, które papiestwo nazywało nadobowiązkowe. Przy śmierci, ci święci zapisują testamentem te zbywające uczynki kościołowi, który trzymając je w swoim skarbcu, może zastosować je za swoich członków, aby oni uszli przed doczesną i czyścową karą. Odpusty powstały podczas krucjat, i były ofiarowane tym, którzy brali udział w wyprawach wojennych przeciw Muzułmanom. Ci zaś, co nie mogli iść na wojnę wynajmowali sobie zastępców, i tym sposobem odpusty pożądane osiągali. Później zaś zrobiono tak, że pieniądze, które miały być oddane temu co szedł na wojnę w zastępstwie kogoś, były ofiarowane Kościołowi, i to przynosiło ten sam skutek. Później ułożono listę cen za rozmaite grzechy. Tym więc sposobem ludzie żyli myślą i zapewnieniem otrzymanym od handlarzy odpustów, że mogą grzeszyć jak im się tylko podoba, jeżeli tylko zapłacą za nie później. Często odpusty były sprzedawane za grzechy, które ludzie spodziewali się popełnić w przyszłości.

          Kościół Luterański

1519-1521 - Rozwija się ruch zwolenników i przeciwników reformacji.

1517-1619 - Ograniczona cyrkulacja Biblii jest zapowiedzią wielkiego deszczu Biblii. Wydawanie Biblii bez pozwolenia papiestwa było buntem w oczach Rzymu.

1519-1556 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Karola V. Był jednym z najpotężniejszych władców w Europie. W jego cesarstwie znalazły się: Hiszpania, Niemcy, Włochy, Niderlandy i środkowa oraz północno-zachodnia część Ameryki Południowej.
  1519-1521 - Wojna prewencyjna Polski z Zakonem Krzyżackim. Państwo Krzyżackie próbuje uniezależnić się od Polski i zawiera wrogi układ z Moskwą. Początek wojny.
  1519-1521 - Hiszpański konkwistador (zdobywca po hiszpańsku) Hernan Cortez podbija Meksyk, niszcząc kulturę Azteków.
  1519-1522 - Pierwsza podróż dookoła świata odbyta przez Ferdynanda Magelana (Hiszpan). Przekonała ona wszystkich o kulistości ziemi.

1519r. - Luter prowadzi spór z dr.Eck, rzymskim obrońcą władzy papieskiej. Doktor Eck był przeciwnym usprawiedliwieniu z wiary, stanął w obronie odpustów i absolutnej zwierzchności papieża jako dowiedzionych przez tradycję. Luter odrzucił tradycję jako źródła i prawidła wiary oraz praktyki, a Pismo Święte przyjął za jedyne żródło wiary i praktyki. Wkrótce nauka o usprawiedliwieniu z wiary doprowadziła Lutra do odrzucenia mszy jako parodialnej i wstrętnej przeciw zasłudze Chrystusowej, którą otrzymuje się tylko przez wiarę. Papiestwo uczy, że śmierć Chrystusowa gładzi tylko grzech pierworodny, a msza gładzi wszystkie grzechy żywych i umarłych popełnione po chrzcie. W ten sposób nauka o usprawiedliwieniu z wiary zburzyła całą strukturę mszy, a następnie doprowadziła do odrzucenia czyśca, bo jeżeli zasługa Chrystusa przebacza wszystkie nasze grzechy więc nie może być czyśca, bo przecież wierzący jest oczyszczony ze swych grzechów. Wszelkie zasługi osiągane przez posty, modlitwy, pielgrzymki, krucjaty, pokuty, śluby celibatu, ubóstwo, posłuszeństwo duchownym, jałmużny, zakupy mszy, budowy kościołów i kaplic, i inne papieskie pomysły, jako środki dostąpienia odpuszczenia grzechów i kary za nie, zostały obalone przez naukę o usprawiedliwieniu z wiary. Straciły swoją wartość obrazy i statuy świętych, oraz ich relikwie, do których się modlono wierząc, że święci ci mogą wstawić się za nimi. Usunięto Pannę Marię z jej miejsca jako królowy niebios i specjalnej orędowniczki oraz pośredniczki w zbliżaniu się do Boga i Chrystusa. Usunięto kapłaństwo i hierarchię papieską ze stanowiska pośrednika między Bogiem a poświęconymi i wierzącymi. Zniszczeniu uległy papieskie sakramenty, których przyjmowanie ponoć przynosiło łaskę. Upadła też idea papieska, że Kościół Rzymsko-katolicki jest jedynym prawdziwym Kościołem, i że nie ma zbawienia poza nim. W ten sposób została zadana śmiertelna rana papiestwu. Nauka o usprawiedliwieniu z wiary wykazuje, że człowiek upadły nic nie może uczynić, by mógł o swojej mocy zbliżyć się do Boga. Wszystkie nasze uczynki są w ten sposób nic nie warte, a pycha upada. Nikt nie jest w stanie usprawiedliwić samego siebie. Pobudza to do pokory.
  1519r. - Ulrich Zwingli (1484-1531) wystąpił przeciwko handlowi odpustami w Szwajcarii. Na jego wniosek władze Zurychu zabroniły w swoim kantonie stosowania praktyk tego rodzaju.

1519r. - Papież Leon X przyznaje się do nadużyć, ale utrzymuje zasadę sprzedaży odpustów.

1520r. - W Polsce król Zygmunt I Stary wydaje królewski zakaz przywozu do kraju literatury luterańskiej. Kościół uzyskał prawo do cenzury prewencyjnej książek.

1520r. - Odmawianie chrztu niemowlętom przez tzw."Zwikan proroków". Przywiązywano duże znaczenie do chrztu tylko dorosłych. Jest samo przez się widoczne, że niemowle nie może nawrócić się, ponieważ wymaga to dojrzałego wieku, w którym jest rozwinięty rozum i serce, czego niemowlę nie posiada. Oni zatem nauczali, że tylko nawróceni mają przyjmować chrzest. Nie nalegali oni na zanurzenie w wodzie jako właściwy symbol, lecz pozostawiali wybór każdej jednostce czy woli być pokropiona, zlana czy zanurzona.

1520-1566 - Największa potęga imperium tureckiego. Turcy zdobywają Belgrad i wyspę Rodos. Podbijają większą część Węgier i oblegają Wiedeń.

1521r. - Papież Leon X wyłącza Lutra ze społeczności Kościoła katolickiego i wzywa go do odwołania tez z 1517r. pod groźbą klątwy.

1521r. - Luter pali papieską bulę klątwy, oraz kopię prawa kanonicznego i oznajmia, że papiestwo jest Antychrystem, a jako takiego, on się wyrzeka. Uważa on, że zbawienie można osiągnąć przez wiarę. Odrzuca instytucję kościelną oraz całą hierarchię i większość katolickich obrzędów. Za źródło wiary uznaje tylko Ewangelię (od tego pochodzi nazwa: ewangelicy). Wydawane przez Lutra pisma rozchodziły się w tysiącach egzemplarzy w Niemczech i poza granicami. Luter atakował w nich papiestwo i wzywał szlachtę do wyzwolenia kraju od zależności od Rzymu. Na sejmie w Wormacji dokonuje się rozdzielenie chrześcijaństwa. Luter daje długą odpowiedź przed cesarzem Karolem V, w sposób pokorny, jasny i odważny przedstawia obronę swoich twierdzeń, kończąc ją znamiennymi słowami: "Na tem ja się opieram. Inaczej czynić nie mogę. Tak mi Boże dopomóż. Amen." Luter na sejmie w Wormacji odmawia poddania się wymaganiom papieża i cesarza, domagającym się odwołania swoich nauk i poddania się pod nauki i praktyki papieskie. Cesarz Karol V skazuje Lutra na banicję, a jego pisma na spalenie. Lutra ukrywa na zamku w Wartburgu elektor saski Fryderyk Mądry.
  1521-1522 - Zwingli bada pogląd Jana Wessela w sprawie symbolicznych słów wypowiedzianych podczas ostatniej Wieczerzy Pańskiej: "Toć jest ciało moje, toć jest krew moja". Przyjmuje ten pogląd i odrzuca naukę o przeistoczeniu i instrumentalizacji. Wydaje dzieło pod tytułem "Sześćdziesiąt siedem artykułów", w którym wyłożył podstawowe tezy swojej reformy religijnej. Ustrój kościoła zwingliańskiego był demokratyczny. Gmina sama wybierała pastora-kierownika gminnej parafii. Urządzane były zjazdy przedstawicieli gmin kościelnych. Zwierzchni nadzór nad organizacją kościelną sprawował rząd kantonalny. Kantony miejskie (Zurych, Berno, Bazylea, Saint-Gallen, i inne) przyjęły reformę Zwingliego, natomiast kantony wiejskie (Schwyz, Unterwalden, Uri, Lucerna i Zug) nie. Doszło do wojny domowej, rozpoczętej przez kantony protestanckie, dążące do całkowitego podporządkowania sobie kantonów wiejskich. Zwingli rozpoczyna ruch Maluczkiego Stadka, głosząc że chleb i wino w Wieczerzy Pańskiej reprezentują ciało i krew Jezusa, i że jedzenie i picie tegoż reprezentuje przyswajanie wiarą zasługi Chrustusowej na usprawiedliwienie, a także wzajemną społeczność chrześcijańską. W nauczaniu tej doktryny Zwingliemu pomagali Oskolampadius, Haller i Mykoniusz. Ten piękny ruch Maluczkiego Stadka został przekręcony w sektę. Pracę tę zaczął wykonywać Henryk Bullinger, następca Zwingliego jako pastor w Zurychu w Szwajcarii. Został on wkrótce zaćmiony przez Jana Kalwina, który był jednym z najbystrzejszych myślicieli wszystkich czasów i który zwykle jest uważany za najzdolniejszego teologa z czasu Reformacji. Pomocnikami Kalwina w sekciarskiej pracy byli Teodor Beza, Jan Knox, Spanheimowie i Chanier. Kalwin wprowadził doktrynę absolutnego przeznaczenia i prezbiterianizm.W Europie kalwinistyczne kościoły są zwykle zwane zreformowanymi (np. niemiecki Kościół zreformowany), ale w Brytanii i Ameryce zwią się kościołami prezbiteriańskimi. Kalwin stał się utracjuszem korony i członkiem klasy Wielkiego Grona, gdy przekręcił naukę Zwingliego odnośnie celu Wieczerzy Pańskiej. Trzymał się on ze Zwinglem nauki o symbolicznym poglądzie na chleb i wino oraz na ich jedzenie i picie, to jednak utrzymywał, że rzeczywiste ciało i krew Chrystusowa były otrzymywane podczas Wieczerzy Pańskiej w chwili gdy wiara przystępującego do komunii wznosiła się aż do nieba, a tam osoba uczestniczyła w mistycznej mocy wychodzącej z Ciała Chrystusowego. Kalwin nie zawachał się nazwać pogląd Zwingliego "sprofanowaną opinią". Nauczali oni jednak wiele dobrego. Mówili, że jedzenie chleba i picie wina symbolizowało wiarą przyswajanie sobie sprawiedliwości Chrystusowej, a to obejmuje usunięcie na bok grzechu, błędu, samolubstwa i światowości. Wymaga to wyrzucenia złego ze serca (1 Kor.5:7,8) i zreformowania serca, ażeby ta uczta mogła mieć uświęcający skutek, inny od zwykłej wieczerzy. Jest to duchowa uczta i wymaga zegzaminowania samego siebie. Kładli nacisk, aby nie jeść i nie pić niegodnie, gdyż takie postępowanie sprowadza ponowne uczynki złego spowodowane duchową słabością, chorobą, zaśnięciem. Kładli nacisk na tekst biblijny z listu 1 Kor.11:26-34. Prowadzili wielkie dysputy z katolikami wokół tego tematu. W 1561r. Beza pobił argumenty katolickie na wielkiej dyspucie przed dworem królewskim i arystokracją w Poissy. W 1586r. pobił poglądy luterańskie na ten temat w Montbeliard. Pokazali, że pamiątkowy i symboliczny pogląd na Wieczerzę Pańską pogłębia miłość do Boga, który dał Syna Swego na śmierć za zgubiony rodzaj ludzki, i do Chrystusa, który umarł za świat i za wszystkich współpracowników w Wieczerzy Pańskiej, ponieważ ona symbolizuje śmierć Chrystusa. Udział w niej to przyswajanie sobie Jego zasługi i społeczność braterska jednych z drugimi, to podnosi wiarę ze względu na usprawiedliwienie i poświęcenie. Wzmacnia posłuszeństwo przez akt podporządkowania się pod napomnienia tyczące się Wieczerzy Pańskiej. Wzmacnia pokorę przez uroczyste odświeżenie serca i umysłu, pobudza do gorliwości i samoofiary. Kościół Prezbiteriański kładł główny nacisk na absolutne przeznaczenie i potępienie pewnych jednostek, zamiast na symboliczną naukę chleba i wina w Wieczerzy Pańskiej.

          Kościół Prezbiteriański

1522-1523 - Panowanie papieża Hadriana VI.

1522r. - Luter wydaje Nowy Testament, który jest główną podstawą jego nauk. Przekład niemiecki tekstów biblijnych miał ogromne znaczenie dla tworzenia się i rozwoju języka ogólnoniemieckiego. Niektóre jej fragmenty wywarły duży wpływ na chłopskie i plebejskie masy Niemiec.
  1522r. - Zaczyna się opozycja przez sekty przeciw papiestwu.

1522r. - Założyciel zakonu jezuitów Ignacy Loyola, wydaje swoje dzieło pt. "Ćwiczenia duchowe".

1522-1523 - Powstanie rycerstwa niemieckiego przeciw feudałom kościelnym, które szybko zostało stłumione przez panów świeckich.
  1522-1551 - W Polsce obowiązują królewskie zakazy rozpowszechniania reformacji. Reformacja zdobywa jednak znaczną popularność. Około 1/3 szlachty jest pod wpływem reformacji. W Prusach wśród mieszczan rozpowszechnia się luteranizm, szlachta w Małopolsce i magnaci litewscy przechodzą na kalwinizm i arianizm, natomiast południowa Wielkopolska to bracia czescy.

1523-1534 - Panowanie papieża Klemensa VII. Był bratankiem papieża Leona X. Za swój wybór na papieża zapłacił kardynałom majątkami przynoszącymi po 60 000 dukatów rocznego dochodu. Papież Klemens VII miał syna Aleksandra. Nie był w stanie opanować kościelno-politycznych kłopotów. Jego kardynałów bardziej interesowały pieniądze niż zbawienie. Papieża określono, że najchętniej wprowadziłby "podatek od much i mrówek".

1523r. - Baltazar Hubmaier publicznie przechodzi na protestantyzm i zaczyna nauczać w Niemczech prawdy, że lud Boży składa się z tych tylko, którzy odłączyli się od grzechu, błędu, siebie (samolubstwa) i świata, i którzy przyjęli Chrystusa samego jako ich Zbawiciela i Pana. Wobec tego nie wierzył aby ci mieli być chrześcijanami, którzy tylko pokutowali za grzechy i wierzyli, że Jezus umarł za nich. Potrzeba coś więcej jak te dwie rzeczy, aby stać się członkiem ludu Bożego. Trzeba dodać jeszcze ofiarowanie. Prawdziwy lud Boży składa się tylko z takich osób, które są usprawiedliwione i ofiarowane. Ale nawrócenie według biblijnej nauki ma jeszcze obszerniejsze znaczenie, gdyż obejmuje wszystkie części chrześcijańskiego życia, do którego wchodzi wyrobienie swego charakteru na podobieństwo naszego Pana. Hubmaier odrzuca chrzest dzieci i głosi o chrzcie osób poświęconych i dorosłych, który jest znakiem czyli symbolem ich poświęcenia. Był to piękny ruch Maluczkiego Stadka, spotkał się on jednak z wielkimi prześladowaniami. Do 1530r. w Niemczech zginęło męczeńską śmiercią 2 tysiące zwolenników tej nauki. Do 1531r. w Tyrolu i Gortzu uśmiercono przeszło tysiąc zwolenników tejże, a w Ennisheim sześciuset. Bardzo mało wyrzekło się tej nauki. Zwykle z radością szli na śmierć męczeńską, śpiewając psalmy i hymny nabożne. Wielu z nich uciekało z Niemiec za granicę, i tam dokonało się zamienienie tego pięknego ruchu Maluczkiego Stadka w sektę Kościoła Baptyskiego. Dokonali tego Menno Simonis i Jan Smith w Holandii, Thomas Helwys i Spilsbury w Anglii, Roger William w Ameryce. Strofowali różne formy grzechu, błędu, samolubstwa i światowości, które przeszkadzały w przyjęciu Jezusa za swego Zbawcę i Pana. Wyjawiali i naprawiali pychę, samolubstwo, kłótliwość, mściwość, obłudę, pożądliwość, itp. Głosili, że wiara przychodzi przez słuchanie, zrozumienie i posłuszeństwo dla Słowa Bożego. Tłumaczyli, że nawrócenie składa się z dwóch części: 1). odłączenia od grzechu, błędu, siebie i świata; i 2). przyjęcia Chrystusa, jako swego Zbawcę i Pana. Tylko dorosły może nawrócić się i tylko taki może ochrzcić się przez zanurzenie w wodzie, jako właściwy sposób chrztu. Powinny być przy tym uprawiana wiara, nadzieja, samokontrola, cierpliwość, pobożność, miłość braterska, miłość bezinteresowna, pokora, prostota, pilność, samoofiara, spokój, długocierpliwość, przebaczenie, otwartość, szczodrość, umiarkowanie, wesołość, zgodność, pokój, taktowność, duch rodzinny, przyjacielstwo, czystość, cichość, gorliwość, wstrzemięźliwość, wspaniałomyślność, łagodność, radość, wierność, itp. Prócz tego dwie wielkie rzeczy zaprowadzone przez baptystów i dane w darze chrześcijaństwu, tj. religijna wolność (Roger Williams przywiózł tę zasadę do Ameryki) i zagraniczne misje (William Carey z Anglii zaprowadził pracę misjonarską w Indiach). Bo gdy nawrócenie jest sprawą serca nie spowodowane zewnętrzną siłą, nie powinno się o nie starać przy pomocy zewnętrznej siły jak prześladowanie, lecz przy pomocy głoszenia Słowa Bożego. A ponieważ nawracanie drugich jest wielkim posłannictwem Kościoła, zagraniczne misje i domowa praca ewangelistyczna powinny być podejmowane.

          Kościół Baptyski

1524r. - Hubmaier głęboko odczuwając cierpienia i krzywdy ponoszone przez niemieckich wieśniaków, pisze 12 słynnych artykułów zawierających główne ich skargi. Walcząc o ich prawa, nie radził im używania przemocy.
  Jednak fanatyk Tomasz Munzer namówił ich do wojny, która okazała się fatalna w skutkach, gdyż zginęło ponad 100 tysięcy ludzi. Niesprawiedliwe gwałty popełniane przez wieśniaków w wojnie chłopskiej były przypistwane anabaptystom (nowochrzczeńcom). Dlatego wszyscy chcieli wytępić ten ruch Maluczkiego Stadka i wielu z nich uciekało z Niemiec do Holandii, Anglii i Ameryki.

1524-1525 - Wojna chłopska w Niemczech, której przywódcą był Tomasz Munzer. Był to masowy ruch ludowy grożący obaleniem feudalnego ustroju społeczno-politycznego w Niemczech. Domagano się zwrotu lasów, łąk i pól, zmniejszenia danin i zwolnienia od pańszczyzny, oraz swobodnego wyboru księży i ograniczenia dziesięciny kościelnej. Nastąpiło krwawe tłumienie powstania, zbuntowane wsie palono, a chłopów mordowano.
  Luter, pragnąc pozyskać poparcie książąt dla swej sprawy, potępił powstanie i popierał umiarkowane reformy przy poparciu książąt Rzeszy.
  1525r. - Państwo Zakonu Krzyżackiego staje się państwem świeckim, pozostającym w zależności lennej od Polski. Prusy ogłaszają luteranizm religią panującą w państwie.
   Prusy pierwszym krajem protestanckim w Europie.
  1526r. - Najazd turecki na Węgry. Skutkiem jego była wojna domowa na Węgrzech i po wojnie turecko-austriackiej (1541r.) koniec niepodległości Węgier.
  1526r. - Portugalczycy docierają na Nową Gwineę (Tristao de Menezes).
  1527r. - Szwecja przechodzi na luteranizm i dokonuje sekularyzacji dóbr kościelnych.

1527r. - Papież Klemens VII w obawie przed nadmiernym wzrostem potęgi Habsburgów próbował zorganizować przeciwko cesarzowi koalicję z udziałem Francji, Anglii i państw włoskich. Cesarz Karol V wysłał swe wojska do Włoch i wziął papieża do niewoli. Rzym został złupiony, a klkadziesiąt tysięcy mieszkańców zginęło.

1527r. - Rozpad państwa Inków w Ameryce Południowej, z powodu wewnętrznych walk o władzę. Imperium Inków rozciągało się na obszarze mającym 2400 km długości i 480 km szerokości. Dorównywało rozmiarami dzisiejszemu Peru, i sięgało Ekwadoru, Chile, Boliwii i Argentyny. Wewnętrzne walki wykorzystali Hiszpanie, którzy pod wodzą Franciszka Pizarra położyli kres imperium Inków.

1528r. - Hubmaier ginie spalony na stosie w Wiedniu w Austrii, jego żona zostaje utopiona w Dunaju, a jej ciało spalone na popiół. Jest to przejaw wielkiej nienawiści katolików do reformatorów i badaczy Pisma Świętego.

1529r. - Hiszpania i Portugalia dokonują podziału kolonii - zawierają w tej sprawie umowę w Saragossie.
  1529r. - Sprawa reformy jest tematem obrad sejmów Rzeszy w Spirze i Augsburgu. Luteranie przedstawiają "augsburskie wyznanie wiary". Na sejmie w Spirze w Niemczech, katolicy uchwalili, że aż do spodziewanego niebawem soboru powszechnego należy wstrzymać się od szerzenia reformacji i nie wolno sprzeciwiać się odprawianiu mszy świętej. Ewangelicy (reprezentujący wówczas 6 księstw i 14 miast niemieckich) wnieśli przeciw tej uchwale uroczysty protest, stąd pochodzi nazwa: protestanci.
  1529r. - Pierwsza zwycięska wojna protestantów w Szwajcarii. Zwyciężone kantony zobowiązały się do zapłacenia kosztów wojennych i zrzekły się prawa zawierania traktatów z obcymi państwami.

Kranmer dokonuje drugiego publicznego nauczania Prawdy - czterech głównych zasad protestanckiej reformacji.

1529r. - Tomasz Kranmer, arcybiskup w Canterbury, zjednał sobie łaskę u króla Anglii, Henryka VIII, doradzając mu, aby kwestię legalności małżeństwa z Katarzyną (jak wiadomo Henryk protestował w dzień ślubu, gdyż nie chciał wstępować w związek małżeński z wdową po swym bracie, lecz został do tego zmuszony przez swego ojca), poddał do zadecydowania uniwersytetom chrześcijańskim i uwolnił się w ten sposób od decyzji papieskich. W dyspucie z Rzymem twierdził, że każdy człowiek świecki i duchowny w Anglii powinien być poddany królowi, a nie papieżowi. Kranmer odważnie twierdził, że papież nie ma żadnej władzy cywilnej ani religijnej nad Anglią i jej mieszkańcami, a wszystka władza, do której rościł sobie prawo, jest władzą uzurpatorską, czyli przywłaszczoną. Głosił, że Kościół w ciele ma być poddany władzy cywilnej. Jedna z przyczyn dla których Bóg poddał Kościół w ciele pod władze cywilne, jest ta, ażeby przez takie posłuszeństwo mogli być zupełnie wypróbowani przez to, co ucierpią od władz cywilnych. Odmawiano posłuszeństwa tylko wtedy, gdy rozkazy Państwa, jako władzy cywilnej sprzeciwiały się Słowu Bożemu, a nawet i w takich okolicznościach okazywali chęć posłuszeństwa, poddając się cierpieniom wskutek takiego postępowania. Takie zachowanie i poddaństwo Państwu zdawały się dla naturalnego człowieka dowodami, że nie są oni Boskimi przedstawicielami. Był to więc jeden ze sposobów ukrycia klasy Chrystusa, jako ukrytej tajemnicy, przed ludzkim wzrokiem. Kranmer nauczał, że tylko Chrystus jest Głową Kościoła, co znaczyło, że papież nie jest głową Kościoła. To był śmiertelny cios dla nauki o supremacji papieskiej nad wszystkimi ludźmi, duchowymi i świeckimi.
  Ten ruch Maluczkiego Stadka został zamieniony w sektę Kościoła Anglikańskiego przez Parkera, Grindala, Whitgifta, Hookera, Taylora, Barrowa i Lauda. Wprowadzili oni 39 artykułów swojego wyznania jako fundamentalny statut. Przyjęto pozycję króla jako głowę Kościoła, tzn. że po Bogu król jest głową nad Kościołem, duchowieństwem i ludźmi świeckimi. Wskutek tego angielski władca stał się papieżem Anglii. W dyskusjach z papistami używano następujących argumentów zbijających ich twierdzenia: 1). twierdzenie, że św.Piotr miał supremację nad Apostołami - Pismo Święte tego nigdzie nie naucza; wskazane przez papiestwo ustępy (Mat.16:17-19; Łuk.22:31,32; Jan21:15-17) wcale nie podają takiej myśli; Pismo Święte nie pozwalało na supremację między Apostołami; gdyby Piotr posiadał taką supremację to Biblia by o tym mówiła; nie ma żadnego świadectwa biblijnego o sprawowaniu supremacji przez Piotra nad Apostołami lub Kościołem, a tym bardziej nad Państwem; taka supremacja Piotra sprzeciwiała by się Głowie Kościoła, którą jest Chrystus Pan; w pierwszych stuleciach nikt nie praktykował takiej supremacji, jest to więc błędna doktryna; 2). twierdzenie, że św. Piotra zwierzchnictwo ze swoimi prawami i przywilejami, nie jest osobistym, lecz przechodzi na następców - jeżeli Biblia nic o tym nie mówi, a w pierwszych stuleciach nikt tego nie praktykował, dlatego napewno Piotr nie miał swojego następcy w rzekomej swojej supremacji. Pismo Święte nic nie mówi, aby Piotr albo inny z Apostołów miał mieć swojego następcę; 3). twierdzenie, że św. Piotr był biskupem w Rzymie - ponieważ Pismo Święte tego nie mówi, więc nikt nie jest w stanie udowodnić ażeby Piotr kiedykolwiek był w Rzymie, albo że był biskupem kościoła rzymskiego. Ale gdyby nawet tak było, to św. Paweł w swoim liście do Rzymian oraz św. Łukasz w Dziejach Apostolskich coś by o tym napisali, a tak nie jest, choć pisali oni o braciach rzymskich. Poza tym św. Paweł był ustanowiony specjalnym Apostołem do pogan, a św. Piotr do Żydów, tak więc Rzym nie wchodził w zakres pracy Piotra. Informacja o wizycie św. Piotra w Rzymie pochodzi z trzeciego wieku, i dopiero później do tej opowieści dodano urojone biskupstwo jego przez 25 lat przed jego śmiercią; 4). twierdzenie, że św. Piotr był nadal biskupem w Rzymie po śmierci i był takim w czasie śmierci - ani Pismo Święte, ani wiarygodna historia nie wspominają o tym. Tylko mówią o tym wywody papieży i ich stronników; 5). twierdzenie, że biskup rzymski (według Boskiego postanowienia i przez prawo wtedy otrzymane) powinien mieć powszechną supremację i jurysdykcję nad Kościołem i Państwem - Pismo Święte nic o tym nie mówi, a historia dowodzi, że biskup rzymski stopniowo wzrastał w władzy w przeciągu wielu stuleciu przez różne rozmaite sytuacje, oszustwa, przywłaszczenia i inne sposobności; 6). twierdzenie, że rzymscy biskupi ustawicznie od czasów św. Piotra cieszyli się i używali władzy nad Kościołem, a od późniejszych wieków także i nad Państwem - rzymski biskup w pierwszych stuleciach nie miał supremacji nad całym Kościołem, ani nawet w pierwszym stuleciu nad Kościołem zachodnim; 7). twierdzenie, że władza ta jest niezłomną i niezmienną według zamiaru Boskiego - nie ma co tego już komentować, gdyż wcześniejsze sześć punktów to wykluczają. Władza papieży nad Państwem jest bezprawną i pochodzi z oszustwa tzw. "Dekretali Pseudo-Izydorowych" i "Donacji Konstantyna". "Dekretalia Pseudo-Izydorowe" to rzekomy zbiór dekretów i konsyliów wczesnych biskupów i ojców kościoła sięgający aż do czasów św. Piotra. Zebranie tych dekretali przypisywano arcybiskupowi Seville w Hiszpanii, Izydorowi. Jest jednak pewnym, że powstały one dopiero pomiędzy rokiem 847 a 852, co potwierdza współczesna katolicka historia. Dekretalia jednak dążyły do uwolnienia biskupów od władzy cywilnej i nadawały papiestwu supremację. "Donacje Konstantyna" to dokument rzkomo autorstwa cesarza Konstantyna do papieża Sylwestra, nadający papieżowi tytuły, honory i świecką władzę nad Rzymem i wszystkimi prowincjami cesarstwa rzymskiego. Wynosił nawet papieża ponad cesarza, i dlatego Konstantyn przenosi swoją siedzibę z Rzymu do Konstantynopola. Dokument ten jest również fałszywy i papiestwo od XI stulecia już się na niego nie powołuje.

          Kościół Anglikański

1530r. - Książęta protestanccy cesarstwa zawiązują związek obronny nazwany od miasta Schmalkalden w Turyngii, związkiem szmalkaldzkim. Jest to spowodowane dążeniami obozu feudalno-katolickiego do przywrócenia w Niemczech panowania Kościoła katolickiego.
  Obozy, katolicki i protestancki, przygotowują się do walki.
  1530r. - Luteranizm ogłoszony religią panującą w Danii.

1530r. - Serwetus jest świadkiem adoracji papieża podczas koronacji cesarza niemieckiego Karola V w Bologne we Włoszech. Początkuje to w nim kierunek antypapieski.

1530-1584 - Jan Kochanowski, znakomity poeta polski. Pisze on między innymi znakomity dwuwiersz: "Na Ojca Świętego""Świętym Cię zwać nie mogę; Ojcem się nie wstydzę, kiedy, wielki kapłanie syny Twoje widzę."
  1531r. - Druga wojna w Szwajcarii, zakończona klęską protestantów. Zginął Zwingli. Kantony protestanckie zapłaciły kontrybucję wojenną i zobowiązały się do nieingerowania w sprawy polityki zagranicznej kantonów katolickich.

1531r. - Michał Serwetus wydaje swoje pierwsze dzieło pt."O błędach Trójcy"(miał on wtedy 20-lat). W owym czasie pisanie przeciw tzw."Świętej Trójcy" było niebezpieczne, dlatego Serwetus ucieka z Niemiec do Francji, gdzie był mało znany. Od 1535r. używa nazwiska Willanowanus, aż do 1553r., kiedy został aresztowany w Genewie w Szwajcarii. Przez długie lata mieszkał i pracował we Francji i zewnętrznie wszystkim wydawał się katolikiem, choć prywatnie badał Pismo Święte. Odrzucał chrzest niemowląt, i sam przyjął chrzest w wieku 30-lat w 1541r. Od 1545r. korespondował z Kalwinem, któremu posłał większość swoich prac, powodując nienawiść do siebie. Serwetus naucza prawdy o jedności Boga. Bóg jest jedną najwyższą osobą, którego głównym przymiotem jest miłość. W ten sposób odrzucał pogląd kościoła nominalnego, że Bóg jest jedną istotą, ale w trzech osobach, i że Jezus jest Bogiem, a Duch Święty osobą i Bogiem. Serwetus nauczając o Bogu pełnym miłości, doszedł do wniosku, że Bóg miłości nie torturowałby żadnej istoty, a to pobudziło do odrzucenia błędu o niezniszczalności duszy i wiecznych mękach. Był to piękny ruch Maluczkiego Stadka, został on jednak zmieniony w sektę Kościoła Unitariańskiego. Tego przekręcania w sektę dokonali: Faustus Socinus (musiał on uciekać z Francji przed inkwizycją do Szwajcarii, a stamtąd do Polski, gdzie zorganizował swoich zwolenników, jednak prześladowania rozbiły polskich unitarian), Franciscus Davidis (wódz uniwersalizmu węgierskiego), Dr.Priestly (przodujący angielski unitarian), William Channing, Andrew Norton i Ezra Abbott (wodzowie amerykańskiego unitaryzmu). Wskazywali oni na Boga Ojca i na pierwsze przykazanie, tłumacząc, że nie można nikogo i nic czynić równym Bogu, ponieważ jest to gwałtem pierwszego przykazania. Obnażali cel Szatana w wymyśleniu trójcy, którym było poniżenie Boga Ojca. To doprowadziło ludzi do zabobonów i pogwałcenia Boskiej miłości. Zbijali naukę o nieśmiertelności duszy i o wiecznych mękach, które to czyniły Boga okrutniejszym od samego diabła. W ten sposób zbijali błędy Szatana, które były rozpowszechniane przez trynitarian, a które czyniły karykaturę z charakteru Boga. Wskazywali i podkreślali miłość bezinteresowną Boga. Naprawiali każdy zarys samolubstwa i światowości. Wystawiali miłość Bożą jako przykład do naśladowania w miłości do Boga, Chrystusa, braci, świata i nieprzyjaciół.

          Kościół Unitariański

1532r. - Servetus pisze i wydaje książkę pt. "Rozmowy o Trójcy".

1532-1535 - Hiszpański konkwistador (zdobywca po hiszpańsku) Francisco Pizarro podbija Peru, niszcząc kulturę Inków.

1533r. - Kranmer uczy, że Kościół ma być poddany władzy świeckiej, a nie władza świecka Kościołowi według nauki Rzymu.

1533r. - Polska zawiera wieczny pokój z Turcją (przetrwał ponad 80 lat). Jest on wrogo odebrany w Europie.

1534-1549 - Panowanie papieża Pawła III. Papież-humanista, popierający artystów i angażujący się w sprawy świeckie. Jednocześnie wybitny reformator, inicjator zwołania Soboru Trydenckiego i rozpoczęcia reformy katolickiej. Miał czworo nieślubnych dzieci (Konstancję, Piotra Ludwika, Pawła i Ranuccię). Trzech wnuków mianował kardynałami - Guidascanio w chwili nominacji miał 16 lat, Ranuccio miał wtedy 15 lat, a Aleksander dopiero 14 lat. Tacy byli kardynałowie kościoła rzymsko-katolickiego.
  1534r. - Zorganizowanie Towarzystwa Jezuitów przez siedmiu członków w celu obrony Kościoła rzymskiego i papieża.

1534r. - Luter kończy przekład całej Biblii z języka łacińskiego na niemiecki.

1534r. - Niemieccy książęta pomorscy przeszli na protestantyzm.
  1535r. - Francuzi po raz pierwszy docierają do Kanady.
  1535r. - Król Anglii, Henryk VIII, nieuzyskuje od kościoła zgody na rozwód króla z żoną, Katarzyną Aragońską, ciotką cesarza Karola V. Pod wpływem tego Henryk VIII występuje przeciw Kościołowi, i ogłasza się "głową Kościoła i duchowieństwa w Anglii". Papież rzucił nań klątwę, ale parlament stanął po stronie króla i uchwalił akt supremacji, przyznający królowi władzę zwierzchnią nad Kościołem w Anglii. Wcześniej Henryk VIII zwalczał nową naukę Lutra, a nawet za wystąpienie przeciw niemu otrzymał od papieża tytuł "obrońcy wiary" (defensor fidei).
  1535r. - Kranmer zrzekł się swojej przysięgi na wierność papieżowi. Przy zgonie króla Anglii, Henryka VIII, został jednym z regentów na czas małoletności Edwarda VI.
  1535r. - Gwałtowny rozwój kalwinizmu w Niderlandach.
  1535r. - Fanatyczni i nieofiarowani anabaptyści, doprowadzeni przez prześladowania do rozpaczy chwycili za broń, aby się pomścić na swych ciemiężycielach w Munster. Próbują oni stworzyć Królestwo Boże na ziemi. Stało się nieszczęście, które może być przestrogą dla wszystkich chrześcijan.

1535-1545 - Ataki Lutra na anabaptystów, Żydów i Kościół katolicki.

Kalwin dokonuje trzeciego publicznego nauczania Prawdy - czterech głównych zasad protestanckiej reformacji.

1535r. - Jan Kalwin (1509-1564) wydaje dzieło pod tytułem "Nauka religii chrześcijańskiej", zawierające zasady jego nauki. Odrzucał on organizację Kościoła katolickiego i uznawał za podstawę wiary jedynie Biblię. Nauczał, że obowiązkiem władzy jest dbać o pobożność społeczeństwa i wprowadzać reformację. Bardzo rygorystycznie pojmował naukę o przeznaczeniu, tj. że zbawienie człowieka nie zależy od jego woli.
  1537r. - Luter pisze artykuły szmalkaldzkie (miasteczko Schmalkalden) przeciwko papiestwu. Zostały one dołączone do luterańskiego Wyznania Wiary, które zawiera w sobie ich główne nauki przeciwne Rzymowi.

Prawie cała Europa została pouczona o głównych zasadach protestanckiej reformacji. Większość ludzi popierała reformację przeciwko partii klerykalnej, i gdyby nie oszustwa jezuitów, kontrreformacji, katolickiej inkwizycji, armii i podburzanego motłochu, cała Europa byłaby przywrócona do protestantyzmu i taką by została. Ta praca (reformacyjna) zakończyła się przed 1618r.

1537r. - Luteranizm ogłoszony religią panującą w Norwegii.

1538r. - Papież ogłasza bullę na wyklęcie króla angielskiego Henryka z Kościoła i usunięcie go z tronu. Podamy najgłówniejszą treść tej bulli, abyśmy widzieli co nowocześni papieże czyniliby, gdyby mogli. Po przedmowie, w której jest powiedziane, iż papież jest zastępcą Chrystusa nad Kościołem i Państwem w Chrześcijaństwie, w par.1-3, wykazuje on Henrykowi rzekome jego przestępstwa. W par.4 napomina Henryka i jego partie, ażeby zaniechali popełniać zło, a naprawili to, co źle uczynili. W par.5, zabrania udzielania wszelkiej pomocy królowi. W par.6 wyklina wszystkich, co nie czynią pokuty w tej sprawie. W par.7 oskarża jego obrońców o bunt, twierdzi, że Henryk stracił królestwo i rozkazuje wszystkim wmieszanym w tą sprawę stawić się przed rozmaite trybunały. Wzywa również Henryka by się stawił osobiście lub przez swego przedstawiciela do Rzymu na sąd w przeciągu 90-dni. Za odmowę uczynienia tych rozkazów straszy wyklęciem po trzech następnych dniach. W par.8 grozi klątwą papieską całej Anglii, które pozbawione łaski Bożej według zapatrywania papieża, pójdzie do diabła na zatracenie. Par.9 wydziedzicza dzieci Henryka i wszystkich jego obrońców, pozbawia ich wszystkich przywilejów, nawet obywatelstwa, ogłaszając ich za pohańbionych. Par.10 uwalnia wszystkich obywateli Anglii od ich przysięgi na wierność królowi i jego obrońcom, a rozkazuje im odłączyć się od nich i nie mieć z nimi nic do czynienia. Par.11 ogłasza, iż pozbawia ich wszelkich praw legalnych, a nawet prawa by być świadkiem w sądzie, prawa zapisywania majątku komuś, albo podpisania jakiegoś dokumentu lub posiadania własności. Par.12 rozkazuje, by nie mieć z nimi żadnej osobistej łączności, jest to absolutny bojkot. Par.13 rozkazuje duchowieństwu i zakonnikom pod karą ekskomuniki aby opuścili Anglię. Par.14 nawołuje wszystkich Anglików, przez obietnice zatrzymania na własność wszystkiego co nagrabią, aby się zbuntowali przeciw Henrykowi i jego obrońcom, i pozbawili ich władzy oraz wygnali z kraju.W par.15 nawołuje książąt chrześcijaństwa, aby wtargnęli do Anglii i zabrali ją Henrykowi i unieważnili wszystkie traktaty i zobowiązania jakie zawarli z nim. Par.16 rozkazuje wszystkim żołnierzom i marynarzom podnieść broń przeciw Henrykowi i jego obrońcom, i zabrać wszystkie jego posiadłości dla siebie. Par.17 potwierdza to, że zaborcy posiadłości mogą zatrzymać to co zabrali, nakazuje z jeńców uczynić niewolników, i zakazuje dostarczania pokarmu Henrykowi i jego obrońcom. Par.18 rozkazuje całemu duchowieństwu i wszystkim zakonnikom pod karą ekskomuniki, w tych dniach ogłosić, jeżeli można publicznie, z krzyżem w ręku i przy pomocy dzwonów i świec zapalonych, klątwę przeciw Henrykowi i jego obrońcom, i poprzybijać kopie tej bulli na drzwiach kościołów i klasztorów. Par.19 wypowiada te same groźby kar na wszystkich. którzyby przeszkadzali temu publicznemu ogłaszaniu i nie popierali tego. Par.20 twierdzi, że Henryk i jego obrońcy będą mieli dostateczną znajomość po wygłoszeniu tej bulli, jeżeli ona będzie przybita na drzwiach kościołów. Par.21 ogłasza, że każda kopia bulli podpisana przez notariusza i prałata będzie prawomocną. Par.22 zabrania każdemu naruszać albo zbijać tendencję tej bulli, pod karą gniewu Wszechmocnego Boga i świętych Piotra i Pawła. Pamiętajmy, że taka bulla jest nieomylna według dogmatu papieskiego, gdyż była ogłaszana do całego chrześcijaństwa excathedra.

1539r. - Król Anglii, Henryk VIII, po zerwaniu z Rzymem i zagarnięciu ziem kościelnych (przede wszystkim klasztornych), ogłosił sześć artykułów wiary, zwanych krwawymi, w których utrzymał dogmaty katolickie, grożąc za wyrzeczenie się ich karą śmierci.

1540r. - Papież Paweł III zatwierdza i legalizuje Jezuitów pod nazwą Zakonu Towarzystwa Jezusowego i wprowadza hiszpańską inkwizycję do Włoch. Zakon ten rozwinął wielostronną działalność misyjną, oświatową, skierowaną przeciw reformacji. Jezuici przyczynili się do przywrócenia panowania katolicyzmu w Polsce, południowo-wschodnich i południowych Niemczech, Węgrach i innych. Zwalczali ruchy postępowe. Zakon został zniesiony w 1773r., przywrócony do istnienia w 1814r.

1540-1546 - Kalwin staje na czele Kościoła w Genewie. Kalwini sami wybierali sobie swych kapłanów, którzy wygłaszali kazania i odmawiali modlitwy. Rządząca Genewą rada miejska nadzorowała prywatne życie członków gminy - surowe, pozbawione rozrywek i wszelkiej swobody. Wyznanie narzucali przemocą, odrzucając tolerancję i zwalczając przeciwników wszelkimi środkami, do kary śmierci włącznie.

1541r. - Podział Węgier między Turcję i Habsburgów.
  1541r. - Hiszpanie rozbijają wojska Majów. Państwo Majów staje się łatwym łupem Hiszpanów, którzy niszczą kulturę i religię Majów.

1542r. - Reorganizacja inkwizycji.
  1545-1563 - Sobór Trydencki. Sobór trydencki (Trydent we Włoszech) odrzuca ugodę z protestantami, uznając ich za "heretyków". Ustalono wyznanie wiary i ogłoszono papieża za najwyższy autorytet w sprawach wiary. Wprowadzono surową cenzurę książek wydawanych przez pisarzy katolickich. Sporządzono wykazy "książek zakazanych", tzw. indeksy (znalazł się na nich między innymi Kopernik). Wzmocniono rolę papiestwa, zlikwidowano wiele nadużyć i zwiększono dyscyplinę kościelną. Przygotowano katechizm. Wszystkie te działania były zasadniczą reformą kościoła katolickiego w związku z pojawieniem się reformacji. Umocnienie doktryny katolickiej. Sobór trydencki wydaje dekret postanawiający, iż Boska prawda wywodzi się z dwóch źródeł, Pisma Świętego i tradycji, oraz że ta ostatnia ma być traktowana z taką samą czcią jak to pierwsze. Oznajmiono przy tym, że Biblia jest objaśniana przez tradycję. W efekcie końcowym na pierwszym miejscu znalazła się tradycja, a na tych, którzy mieli odmienne zdanie rzucono klątwę.

1546r. - Śmierć Lutra.

1546-1555 - Wojny religijne w Niemczech ligii protestanckiej z katolicką.
  1546-1547 - Wojna szmalkaldzka. Cesarz Karol V, przy wsparciu katolickich armii z Hiszpanii i Włoch podbija zbuntowanych książąt w południowych Niemczech. Wprowadzono na całym terytorium Rzeszy dogmatyczną naukę katolicką. Cesarz pozwolił jedynie na udzielanie wiernym komunii świętej pod dwiema postaciami: chleba i wina, zniósł celibat księży, uchylił posty i zezwolił na tymczasowe zachowanie rozgrabionych majątków kościelnych. Stan ten nie zadowalał ani katolików, ani protestantów. Nasilał się jedynie konflikt między nimi.
  1546-1551 - Czescy bracia uciekają przed represjami do Polski, gdzie wzmacniają miejscowy ruch reformacyjny w Wielkopolsce.
  1547r. - Nowy król Anglii, Edward VI, daje więcej wolności Kranmerowi w rozwijaniu angielskiego protestantyzmu.
  1548-1572 - Panowanie w Polsce Zygmunta II Augusta.

1548r. - Papież Paweł III zawiesza prace soboru trydenckiego, przeciw czemu protestuje cesarz Karol V.

1549r. - Kranmer opracowuje "Księgę modlitw" w języku angielskim.

1549r. - Król Anglii, Edward VI, zniósł statut o sześciu artykułach wiary i wprowadził nowy, utrzymany już w duchu protestanckim, Akt o jednorodności (Act of unformity), sprowadzający wszystkie wierzenia do jednej formy kultu państwowego.
  1549-1564 - Największe nasilenie ruchu reformacyjnego w Polsce.
  1549r. - Do Japonii w ślad za kupcami przybyli misjonarze chrześcijańscy, traktowani przychylnie aż do 1634r., kiedy to zakazano im działalności.

1549r. - Ugoda tyguryńska jednocząca zwolenników Zwingliego i Kalwina. Rodzi się kalwinizm.

1550-1555 - Panowanie papieża Juliusza III. Był on związany zakazanym związkiem z mężczyzną, trenerem małp, którego wywyższył do urzędu kardynała. Wiele dóbr i nadań rozdał swojej rodzinie. Po jego wyborze na papieża, kardynałowie udzielili mu następujących rad: "Ze wszystkich rad, jakich możemy udzielić Waszej Świętobliwości, uważaliśmy wreszcie poniższe za najważniejsze: Czytanie Ewangelii powinno być, na ile to tylko możliwe, jak najmniej dozwolone, szczególnie w nowoczesnych językach i w krajach, które podlegają Twej władzy. To trochę, które zwykle przy mszy jest czytane, powinno wystarczyć i nikomu nie powinno być dozwolone czytać więcej. Tak długo jak naród się zadowalał małem, Twoim interesom będzie się powodzić, lecz z chwilą, gdy naród zapragnie czytać więcej zaczną Twoje interesy cierpieć. Pismo Święte jest tą księgą, która bardziej niż jakakolwiek inna wywołuje przeciwko nam opór i przypływ burzy, przez co my prawie zgubieni jesteśmy. Zaprawdę, gdy kto naukę Biblii pilnie bada i porównuje ją z tym, co się dzieje w naszych Kościołach, znajduje wkrótce sprzeczności i ujrzy, że nauka nasza bardzo często od Pisma Świętego się różni, a często pozostaje z nim w wielkiej sprzeczności. A gdy naród to zrozumie, będzie nas nieustannie krytykować, aż się wszystko wyjawi, a wtedy będziemy przedmiotem wszechświatowego szyderstwa i nienawiści. Jest przeto konieczne, aby Pismo Święte od oczu narodu zostało usunięte, jednakże z wielką ostrożnością, ażeby nie wywołać wrzawy."

1550-1631 - Życie i działalność Browne`a.

1550r. - Królewski edykt w Polsce nakazuje szlachcie pod najwyższymi karami porzucenie wszelkich herezji.
  1550r. - Biskupi niderlandzcy otrzymują uprawnienia inkwizytorów do przeprowadzania śledztwa i tępienia "herezji". Mężczyźni mieli być karani przez ścięcie, a kobiety przez zakopanie żywcem. Odnosiło się to do "heretyków", jak i do tych, którzy z nimi współdziałali. W Holandii skazano za przekonania religijne 50 tysięcy, a w Belgii 100 tysięcy protestantów.

1550r. - Kalwin udziela informacji Katolickiej Inkwizycji w Lyons o Willanowanusie, że pod tym nazwiskiem kryje się Serwetus. Dostarcza inkwizytorom prace Serwetusa i wymawia im brak gorliwości, że pozwalają żyć takiemu heretykowi. Inkwizytorzy aresztują Serwetusa, który jednak uciekł z więzienia po trzech dniach i od tej pory ukrywał się.

1550-1600 - Giordano Bruno, filozof włoski, kontynuator dzieła Kopernika. Prześladowany za swoje filozoficzne i religijne poglądy, dostał się w ręce inkwizycji i zginął spalony na stosie w Rzymie.
  1551r. - Do Wiednia przybywa pierwszych 13 jezuitów, którzy mają w celu przeciwdziałania reformacji działać na miejscowym uniwersytecie.

1551r. - Papież Juliusz III zwołuje ponownie sobór trydencki, który zostaje zawieszony w 1552r. Sobór trydencki występuje w obronie sakramentalnego charakteru spowiedzi.

1552r. - W Polsce Kalwini występują z propozycją utworzenia polskiego Kościoła narodowego, niezależnego od papiestwa, a podporządkowanemu władzy polskiego króla.
  1552r. - Islandia przechodzi na protestantyzm.

1553r. - Serwetus wydaje pracę pt."Przywrócenie prawdziwego Chrześcijaństwa", i wysyła jej kopię do Kalwina. Gdy następnie przejeżdżając przez Genewę w Szwajcarii, wstąpił do kościoła, Kalwin poznał go po 17 latach i aresztuje go. Po procesie sądowym trwającym dwa i pół miesiąca, Serwetus zostaje skazany i spalony na stosie. Jego ostatnie słowa były: "Jezu, Synu Boga Wiecznego, miej miłosierdzie nademną!". Słowa te były wyznaniem wiary - on nie modlił się "Jezu, Wieczny Synu Boży" jak modliliby się trynitarianie, lecz on modlił się nauczając w chwili śmierci męczeńskiej, że Ojciec jest jedynym Bogiem, a Jezus Chrystus jest Jego Synem, a nie samym Bogiem.

1553-1558 - Królowa angielska Maria Tudor, zwana "Krwawą Marią", fanatyczna katoliczka, prześladuje angielskich protestantów, wprowadza napowrót katolicyzm i pali na stosach co najmniej 286 protestantów, w tym Kranmera (1556r.) i wielu kaznodziei. Kranmer został wtrącony do więzienia, oskarżony o zdradę i skazany na śmierć. Oskarżono go o herezję, za odrzucenie nauki o transubstancji (przemianie chleba i wina w ciało i krew), potępiono go i trzymano przez trzy lata w więzieniu. Po tym namówiono go do podpisania łagodnego odwołania pewnego punktu własnych nauk, później sfałszowano ten dokument dopisując sześć innych punktów. Kranmer jednak szybko zrzekł się swego odwołania i powiedział, że gdy będzie palony, to najpierw spali prawą rękę, która podpisała to odwołanie. Maria twierdziła, że jest ulubioną od Boga na ziemi, z tego powodu, że jest podobna do Niego jak nikt inny na świecie, bo jak mówiła, Bóg torturuje heretyków wiecznie, ale ona torturuje ich ile tylko może.Z jej polecenia setki innych pomarły z głodu, wycieńczenia i innych tortur na jakie byli wystawieni w więzieniach. Wiele tysięcy protestantów zostało skazanych na banicję, czyli wygnanie z kraju. Parlament angielski jest zmuszony uznać zwierzchność papieża nad Kościołem w Anglii.
  1555r. - W Polsce posłowie występują z propozycją zwołania soboru narodowego, który zakończyłby rozbicie religijne w kraju. Żądano między innymi wprowadzenia języka polskiego do mszy i zniesienia celibatu kleru. Papież odrzucił tą propozycję, a polski król nie poruszył więcej tego tematu.

1555r. - Panowanie papieża Marcelego II.
  1555-1559 - Panowanie papieża Pawła IV. Wielki inkwizytor, wsławił się niesłychanym okrucieństwem. Za jego rządów najmniejsza nieostrożność wystarczała do podejrzenia o herezję. W całych Włoszech palono ludzi i dziesiątki tysięcy książek. Papież wykrzykiwał: "Gdyby mój ojciec był heretykiem, sam bym przyniósł drzewo na stos, żeby go spalić!" Po zgonie Pawła IV rozwścieczony lud rzucił się na budynek Inkwizycji i zburzył go. Był jednym z najokrutniejszych papieży, nazywanym "personifikacją stosu" Inkwizycji. Inkwizycja była "ukochanym urzędem"papieża, heretyków zaś nienawidził i nakazywał wszystkich prześladować.

1555r. - Pokój religijny między protestantami a katolikami w Augsburgu w Niemczech, dający książętom Rzeszy na swoim terytorium prawo wyboru katolicyzmu lub luteranizmu. Książęta mieli prawo narzucania religii swym poddanym (cuius regio, eius religio - czyja władza, tego religia).
  1556r. - Siedmiogród całkowicie odrywa się od kościoła rzymskiego i konfiskuje dobra duchowieństwa.
  1556r. - Protestanci w Bawarii uzyskują bardzo rozległe prawa i przywileje.

1556r. - Tomasz Kranmer zginął z rąk papieskich spalony na stosie.

1556-1564 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Ferdynanda I. Za jego panowania protestantyzm rozszerzył się w całych Niemczech i w Austrii, w związku z czym wzmogła się reakcja katolicka.
  1556-1598 - W Hiszpanii panuje król Filip II, fanatyk religijny, który przy pomocy jezuitów i wielkiej armii dążył do wytępienia reformacji zarówno w swoim państwie, jak i w innych krajach. Rozszerzył działanie inkwizycji i tępił różnowierców. Hiszpania przewodziła kontrreformacji w Europie.
  1556r. - Jezuici otwierają pierwszą bursę w Kolonii, zmierzając w ten sposób do przeciwdziałania reformacji.
  1556r. - Jezuici przybywają do Ingolstadt i zaczynają działać na miejscowym uniwersytecie.
  1556r. - Jezuici przybywają do Pragi i zakładają tam uczelnię przeznaczoną dla młodzieży szlacheckiej Czech.
  1557-1558 - W wielkich konfiskatach dóbr duchowieństwa w Niemczech, zajęto wszystkie klasztory w Wirtembergii i Ottingen.
  1558r. - Na tron w Anglii wstępuje Elżbieta. Znosi ona wszystkie katolickie prawa oraz znosi obce władze przeciwne jej w Anglii. Niszczy świecką i duchową władzę papiestwa w Anglii. Ludowi była dana wolność wiary, ale nie nabożeństwa - wszyscy byli zobowiązani pod karą śmierci uczęszczać na nabożeństwa kościoła państwowego. Za jej panowania nie było żadnych męczenników katolików, jak to było za czasów "Krwawej Marii", która mordowała wielu protestantów. Prawie cała Anglia staje się protestancka, jest to odpowiedź Anglików na terror katolicki w ich kraju.
  1558r. - Początek wojny litewsko-moskiewskiej o Inflanty.

1559r. - Panowanie papieża Piusa IV.
  1559r. - Ogłoszenie indeksu dzieł zakazanych.

1559r. - Jezuici przybywają do Monachium w Bawarii
  1559r. - Nowa królowa Anglii, Elżbieta I, przeprowadza w parlamencie nowy akt o supremacji, czyli o oderwaniu się od Kościoła rzymskiego. Tworzy się Kościół narodowy, tzw. anglikański. Silnie rozwija się kalwinizm, którego zwolenników nazywano purytanami. Wśród purytanów, którzy odrzucali zachowany w Anglii po reformacji system episkopalny z królem jako głową Kościoła, rozwinęły się dwa odłamy: prezbiteriański i independański.

1560-1565 - Panowanie papieża Piusa IV. W dalszym ciągu papieże obsypywali swe rodziny zaszczytami i majątkami. Na kraj nałożył bardzo ciężkie podatki, zarobił w ten sposób około 6 milionów skudów, które w większości trafiły w ręce rodziny.

1560r. - Nieudana próba pierwszego powstania kalwinów we Francji, tzw. spisek z Amboise. Wybuchają krwawe represje protestantów.
  1561r. - We Francji ani jedna prowincja nie jest wolna od protestantyzmu, który przeniknął trzy czwarte państwa - Bretanię, Normandię, Gaskonię, Langwedocję, Poitou, Turenię, Delfinat i Prowansję.
  1561r. - Po otwartej dyspucie teologicznej katolików z protestantami, kalwini zwiększają liczbę swich kazań wygłaszanych publicznie we Francji.
  1561r. - Sekularyzacja Zakonu Kawalerów Mieczowych. Kurlandia i Semigalia lennem Polski, reszta Inflant pod kontrolą polsko-litewską. W Prusach Polska dawała rozległe przywileje miastom pruskim w odprawianiu obrządków religijnych wedle rytuałów protestanckich.
  1561r. - Jezuici przybywają do Trnavy na Węgrzech i zakładają tam kolegium jezuickie.

1562r. - Papież Pius IV zwołuje trzecią sesję soboru trydenckiego. Sobór trydencki wprowadza reformę odpustów.

1562r. - Edykt z Saint-Germain daje tolerancję dla kalwinizmu we Francji pod pewnymi warunkami. Wkrótce potem dochodzi do rzezi 74 protestantów, słuchający kazania w niedzielę w Vassy.
  1562-1598 - Wojny religijne we Francji, między obozem katolickim, któremu przewodził dwór królewski, a hugenotami (kalwinami). Były to wojny o niezwykłym okrucieństwie. W owym czasie był wielki wpływ doktryny luterańskiej i kalwińskiej we Francji (1 / 4 ludności).
  1562r. - W wojnie przeciw związkowi szmalkaldzkiemu do tej pory katolicy zabijają około 36 tysięcy protestantów, zarówno mężczyzn, jak i kobiet. Nie jest to w stanie jednak powstrzymać ewolucji przekonań religijnych.
  1562r. - Rzeź protestantów w Orange przez armię włoską wysłaną przez papieża Piusa IV. Wymordowano wszystkie kobiety, dzieci i mężczyzn - wiele tysięcy.
  1562r. - W Polsce zapanowała tolerancja religijna.

1563r. - Małżeństwo, kapłaństwo i bierzmowanie uznano sakramentami.

1563r. - We Francji katolicy zawierają rozejm z kalwinami i dają nowy edykt tolerancyjny.
  1563-1570 - I wojna północna, będąca konfliktem o panowanie nad Inflantami i Estonią. Dania i Polska walczyły ze Szwecją i Rosją, a po 1569r. po zmianie sojuszy Szwecja przeciw Rosji i Polska przeciw Danii. Sprawa Inflant nie rozstrzygnięta.

1564r. - Papież Pius IV wydaje bullę papieską, która jest wyznaniem wiary:
  "Ja A. B. wierzę i wyznaję z silną wiarą we wszystkie i w każdą z rzeczy, które są zawarte w symbolu wiary, jaka jest używana w Świętym rzymskim kościele; mianowicie, wierzę w jednego Boga Ojca Wszechmogącego, Stworzyciela Nieba i ziemi i wszystkich rzeczy widzialnych i niewidzialnych; i w jednego Pana Jezusa Chrystusa, Jednorodzonego Syna Bożego, urodzonego z Ojca przed wszystkimi światami, Boga z Boga, Światłość z Światłości, prawdziwego Boga z prawdziwego Boga, spłodzonego, nie zrodzonego, współistotnego z Ojcem; przez którego stworzone są wszystkie rzeczy; który dla nas ludzi i dla naszego zbawienia zstąpił z nieba i został wcielony przez Ducha Świętego z Maryi Panny i stał się człowiekiem; został ukrzyżowany, także dla nas, pod Ponckim Piłatem, umarł i pogrzebion, trzeciego dnia zmartwychwstał, według Pisma Świętego i wstąpił na niebiosa, siedzi na prawicy Ojca; i znowu przyjdzie w chwale sądzić żywych i umarłych, a Królestwo Jego nie będzie mieć końca; i w Ducha Świętego, Pana i życiodawcę, który wychodzi z Ojca i z Syna, który razem z Ojcem i Synem jest wychwalony i uwielbiony, który przemawiał przez proroków świętych; i w jeden święty katolicki i apostolski kościół. Wyznaję jeden chrzest dla odpuszczenia grzechów; i spodziewam się zmartwychwstania umarłych i życia świata przyszłego. Amen. Najmocniej stwierdzam i ogarniam apostolskie i kościelne tradycje i wszystkie składniki i zwyczaje tegoż kościoła. Także uznaję Pismo Święte w tem znaczeniu, w jakiem utrzymywał je i utrzymuje święta matka kościół, do którego należy sądzić o prawdziwym znaczeniu tłumaczenia Pisma Świętego; nie będę też nigdy przyjmował ani tłumaczył takowego inaczej, aniżeli zgodnie z jednomyślnym przyzwoleniem ojców.
  Wyznaję także, iż są prawdziwe i odpowiednio siedem sakramentów nowego zakonu, założonego przez Jezusa Chrystusa, Pana naszego dla zbawienia ludzkości, chociaż nie wszystkie są konieczne dla każdego - mianowicie chrzest, bierzmowanie, eucharystia, pokuta, ostatnie namaszczenie, kapłaństwo, małżeństwo, i że niosą one ze sobą łaskę; z tych chrzest, bierzmowanie i kapłaństwo nie mogą być ponowione bez świętokradztwa. Przyjmuję także i wyznaję ceremonie katolickiego kościoła, przyjęte i zatwierdzone w uroczystym udzielaniu wszystkich powyżej wymienionych sakramentów. Przyjmuję i ogarniam wszystkie i każdą z osobna rzeczy, któe zostały określone i oświadczone na świętym Soborze w Trydencie, odnośnie do grzechu i usprawiedliwienia. Podobnie wyznaję, że w mszy jest ofiarowana Bogu prawdziwa ofiara ubłagalna za żywych i umarłych; oraz, że w najświętszym sakramencie eucharystii jest prawdziwie, rzeczywiście i istotnie ciało i krew, wraz z duszą i Boskością naszego Pana Jezusa Chrystusa; oraz, że zachodzi tam przemiana całej istoty chleba w ciało i całej istoty wina w krew, którą to przemianę kościół katolicki nazywa transubstancjacja. Wyznaję także, że pod każdą postacią z osobna, całkowicie i w zupełności, otrzymywany jest Chrystus i prawdziwy sakrament. Utrzymuję stale, że jest czyściec i że dusze tam przebywające otrzymują pomoc przez ofiary błagalne wiernych. Podobnie, że święci, królujący razem z Chrystusem, mają być czczeni i proszeni w modlitwach, gdyż ofiarowują swoje modły za nas przed Bogiem, oraz że należy czcić ich relikwie.
  Najmocniej stwierdzam, że obrazy Chrystusa i Matki Boskiej, zawsze Panny, oraz innych świętych, mają być zachowywane i należy oddawać im należną cześć i poszanowanie. Potwierdzam także, iż moc odpuszczania grzechów została przekazaną kościołowi przez Chrystusa, oraz, że użycie tejże mocy jest najprzyjemniejsze dla chrześcijańskich ludzi. Uznaję święty katolicki i apostolski kościół Rzymski, matkę i panią wszystkich kościołów; obiecuję i przysięgam prawdziwie posłuszeństwo rzymskiemu biskupowi, następcy Świętego Piotra, księciu Apostołów i namiestnikowi Jezusa Chrystusa. Wyznaję także i niewątpliwie przyjmuję wszystkie inne rzeczy dostarczone, określone i głoszone przez święte kanony i generalne synody, a zwłaszcza przez sobór Trydencki; podobnie również potępiam, odrzucam i wyklinam wszystkie herezje, kiedykolwiek potępione, odrzucone i wyklęte przez kościół. Tę prawdziwą katolicką wiarę, bez której nikt nie może być zbawiony, którą teraz dobrowolnie wyznaję i prawdziwie utrzymuję, ja A. B. obiecuję, ślubuję i przysięgam najuporczywiej utrzymywać i wyznawać takową w całości i w zupełności, przy pomocy Boskiej przez całe moje życie; i starać się mam, o ile to leży w mojej mocy, aby takowa była utrzymywana, nauczana i głoszona przez wszystkich, którzy mi są podwładni, albo oddani w moją opiekę, przez władzę mojego urzędu. Tak mi dopomóż Bóg i święta Ewangelia Boża. Amen."
  Im mniej Biblii, tym więcej wyznań wiary i głębsza i czarniejsza ciemnota.

1564r. - Kardynał Stanisław Hozjusz sprowadził do Polski zakon jezuitów. Zakładają oni pierwsze kolegium w Braniewie. Był to punkt wyjściowy, po którym pojawiło się wiele kolegiów w różnych stronach kraju. Jezuici osiedlili się kolejno w Pułtusku i Poznaniu. Polska przyjmuje postanowienia Soboru Trydenckiego - sukces kontrreformacji.
  1564-1576 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Maksymiliana II. Dalszy wzrost kontrreformacji, głównie pod wpływem jezuitów.

1564-1569 - Wprowadzenie całkowitej nieodpłatności i zlikwidowanie odpustów-jałmużn. Na wszystkich handlujących odpustami nałożono ekskomunikę.

1565-1573 - Marcin Chemnitz, jeden z trzech największych teologów luterańskich, pisze dzieło w czterech tomach pt. "Egzaminacja Dekretów i Kanonów Soboru Trydenckiego", które jest największym dziełem jakie kiedykolwiek zostało napisane przeciw Rzymowi. To dzieło pod Boskim błogosławieństwem zachowało protestantyzm od działań Jezuitów, dokonywanych w przeciwnym kierunku do reformacji.

1565r. - Początek działalności arian w Polsce (bracia polscy). Twórcą był między innymi Faustyn Socyn. Zakwestionowali oni boskość Chrystusa i pojęcie trójcy. Nauczali, że zbawienia nie można osiągnąć własną pracą. Tworzyli niezależne zbory, nie posiadali duchowieństwa.

1566-1572 - Panowanie papieża Piusa V.

1566r. - Jezuici swoim działaniem obejmują już Bawarię, Tyrol, Frankonię, Szwabię, Austrię, Węgry, Czechy, Morawy i sporą część Nadrenii. Był to pierwszy trwały impuls antyprotestancki, jaki podziałał na Niemcy.
  1566r. - Powstanie antyhiszpańskie w Niderlandach. Szlachta Niderlandów domaga się zniesienia inkwizycji, w odpowiedzi za co katolicka armia hiszpańska zaczyna krwawe rządy terroru (1567-1573). W latach 1572-1584 trwa wojna o wyzwolenie Niderlandów.
  1567r. - Zamach hugenotów na króla Francji Karola IX. Wybuchają nowe akty wzajemnej wrogości.
  1567r. - Jezuici zakładają kolegium w Lyonie we Francji. Zaczynają wydawać książki, które w wielkiej ilości rozpowszechniają w całej Francji.
  1568r. - Królowa Katarzyna Medycejska oświadczyła królowi Francji Filipowi II, że nie będzie tolerować żadnej religii poza katolicką, i rozpoczęła kroki wojenne przeciwko hugonotom. Hiszpania wysłała do Francjii swoje wojska. Papież Pius V wysłał ze swej strony do Francji niewielką armię z rozkazami, by zabijali każdego hugonota, którego złapią.
  1569r. - Francja w porozumieniu z papiestwem i Hiszpanią próbuje obalić królową Anglii.

1570r. - Papież Pius V przypuszcza atak na Elżbietę w postaci bulli, przez którą ją potępił i wyklął. W streszczeniu tekst bulli brzmiał tak: w par.1 nazywa on Elżbietę "fałszywą królową Anglii", oskarża ją o przywłaszczenie sobie tronu angielskiego i przewodnictwo w kościele. Obwinia ją, że to ona jest winna tego, że Anglia po raz drugi opuściła papieża. W par.2 oskarża ją o wywrócenie pracy Marii, o herezje, o poniżanie katolików, o wywyższanie protestantów, o usunięcie katolickich dogmatów, praktyk organizacji i zastąpiła je protestanckimi. Obwinia ją o krzewienie protestantyzmu i przeszkadzanie katolicyzmowi oraz o wykluczanie papiestwa z Anglii i prześladowanie zwolenników tegoż. W par.3 ogłasza ją za niepoprawioną, a przeto zasługującą kary papieskiej, dlatego rzuca na nią anathemą (klątwą). W par.4 ogłasza konfiskatę jej królestwa, godności i wszelkich przywilejów. W par.5 zwalnia wszystkich jej poddanych od przysięgi wierności i posłuszeństwa, i zakazuje wszystkim słuchać jej pod karą przekleństwa, itd. Parlament angielski stanął w obronie Elżbiety i uchwalił, że jeśliby ktokolwiek z Anglików ważył się wprowadzać w czyn którąkolwiek cząść tej bulli, a następnie działał na szkodę swego kraju i królowej, taki czyn będzie uważany za wielką zdradę kraju i będzie karany śmiercią. Zakazał także sprowadzania tej bulli lub jakiegokolwiek "pisma, dokumentu, lub zabobonnej rzeczy ze stolicy w Rzymie". Grupa katolików z królowa Szkocji Marią Stuart na czele, uknuli spisek aby zamordować Elżbietę. Za zdradę zostali ukarani ścięciem, a Rzym fałszywie nazwał ich "męczennikami". Ale oni zostali skazani za zbrodnie przeciwko Państwu i jej głowie, a nie za przekonania religijne, jako odrębne od poglądów politycznych. Gdyby ich karano za herezję, to byliby spaleni na stosie, bo tego wymagało prawo, ale ich karą było ścięcie, jako kara za zdradę kraju. Ten fakt obala papieskie twierdzenie o prześladowaniach religijnych.

1570r. - Zwarcie w Polsce zgody sandomierskiej - porozumienia kalwinistów, luteran i braci czeskich. Cała Europa podziwiała tą ugodę, która w rzeczywistości miała charakter obronny wobec nasilającej się kontrreformacji.
  1570-1571 - Nawrócenie na katolicyzm całej Badenii, dokonane przez jezuitów metodą wypędzenia wszystkich protestanckich kaznodziei, zmuszenia mnichów do odwołania odstępczych nauk, obsadzenie wszystkich szkół wyższych i niższych nauczycielami katolickimi oraz wydalenie stamtąd wszystkich ludzi świecckich, którzy nie chcieli się podporządkować.
  1570-1573 - Wojna cypryjska Habsburgów, Wenecji i Papiestwa przeciw Turcji. Przyczyną było zajęcie przez Turcję Cypru i masakra tamtejszych chrześcijan. W odpowiedzi papież Pius V buduje Ligę Antyturecką.
  1571r. - Rozbicie floty tureckiej pod Lepanto. Zwycięstwo to zostało nie wykorzystane i Cypr pozostał w rękach tureckich. Złamanie potęgi morskiej Turcji.

1572-1585 - Panowanie papieża Grzegorza XIII. Miał nieślubnego syna, Jakuba, którego mianował generałem Kościoła, dowódcą gwardii papieskiej i kasztelanem zamku św. Anioła, zarabiał w ten sposób 14 000 skudów rocznie.

1572r. - Straszne rzezie Hugonotów są dokonywane po całej Francji. Zostały one zapoczątkowane w noc św. Bartłomieja (23/24 VIII) w Paryżu. Później tłumy katolików mordowały hugonotów na prowincji. Zginęło w Paryżu do 10 tysięcy hugonotów, a w całej Francji do 70 tysięcy protestantów, wielu z nich uciekło i schroniło się w twierdzy La Rochelle i innych (Nimes, Sancerre), by dalej prowadzić walkę przeciwko lidze katolickiej. Papież Grzegorz XIII uczcił rzeź hugonotów uroczystym nabożeństwem dziękczynnym.
  1572r. - Francuzi zawierają porozumienie z Anglią w celu wyrwania Niderlandów z ręki Hiszpanów.
  1572r. - Powstanie zakonu urszulanek we Włoszech. Założycielką była Aniela Merici. Zajmują się wychowaniem młodzieży żeńskiej.
  1573-1574 - Panowanie w Polsce Henryka Walezego.
  1573r. - Konfederacja warszawska w Polsce. Szlachta zgromadzona na sejmie konwokacyjnym w Warszawie podjęła uchwałę gwarantującą wolność wyznania - wolność sumienia i tolerancja tylko dla szlachty. Zagwarantowało to na pewien czas wolność religijną w Polsce, choć nie mogło zapobiec fanatycznym poczynaniom kontrreformacji katolickiej. W owym czasie Polska stała się przytuliskiem "heretyków".
  1574r. - Jezuici przybywają do Lucerny w Szwajcarii
  1575-1586 - Panowanie w Polsce Stefana Batorego.
  1576-1612 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Rudolfa II, wychowanka jezuitów, którzy byli jego doradcami. Jezuici objęli swoją działalnością Czechy, ich ostoją stała się katolicka Bawaria.
  1576r. - Powołanie Świętej Ligi.
  1576r. - Wojska hiszpańskie w Niderlandach nie dostały żołdu i podniosły otwarty bunt. Wobec tego wszystkie prowincje zjednoczyły się przeciwko Hiszpanom.
  1576-1606 - Sedzia inkwizycyjny N.Remy skazał na stos 2-3 tys. czarownic. Później przyznał się, iż służył diabłu i sam został spalony.
  1577-1582 - Wojna polsko-moskiewska o Inflanty. Moskwa wycofuje się z Inflant.
  1579r. - Powstanie uniwersytetu w Wilnie, drugiego po Krakowie w Rzeczypospolitej. Jest to kolegium jezuickie wyniesione teraz do rangi uniwersytetu.
  1579r. - W Niderlandach ogłoszenie wolności religii z wyjątkiem Holandii i Zelandii, gdzie panuje kalwinizm. Prowincje niderlandzkie zawiązały unię tworząc Republikę Zjednoczonych Prowincji Niderlandów. W ten sposób odcięto się od bezwględnych poczynań króla Filipa II wobec religijnej i politycznej opozycji.

1580-1586 - Robert Browne, uczy i pisze na korzyść kongregacyjnego rządu Kościoła, pracuje wiele w tym zakresie. Protestuje przeciwko rządzeniu zgromadzeniem wiernych przez starszych, pastorów, biskupów i papieży, zamiast Boga.
  1580r. - Robert Browne zaczyna nauczać w Anglii naukę, że prawdziwy Kościół stanowią wierzący poświęceni, a jego władze rządzenia miały być na podobieństwo demokracji, wolne od dyktatury zewnętrznych osób, kościołów lub grup tychże kościołów. Ten duch doprowadził do utworzenia pierwszego takiego zboru w 1580r. w Norwich.
  Wówczas w Anglii panowała Elżbieta, nie wymagała ona od wszystkich jedej wiary i nauki, jednak wymagała od wszystkich uczestniczenia w nabożeństwach kościalnych. Prawo to doprowadziło do prześladowania Roberta Browne i jego towarzyszy, którzy odłączyli się od państwowego kościoła i nie używali nabożeństwa Kościoła Episkopalnego. Browne był conajmniej więziony w 32 więzieniach. Prześladowania zmusiły jego zwolenników do ucieczki z Anglii do Holandii.
  Browne zaprotestował przeciw wszelkim formom klerykalnym rządu kościelnego, jakie istniały podczas Wieku Ewangelii. Był on za przywróceniem pierwotnej apostolskiej formy rządu w kościele ludowi Bożemu, którego tak długo byli pozbawieni. Kościoły apostolskie (zbory) miały za zwyczaj więcej niż jednego starszego czyli biskupa. Ci starsi, czyli biskupi różnili się w talencie, w oddaniu się na służbę, i w użyteczności, a więc i w poważaniu jakie odbierali i w wpływie jaki wywierali. Jest to normalnym i właściwym. W ten sposób jeden ze starszych w zgromadzeniu był uważany za pierwszego między równymi, co było dobrym i właściwym. To doprowadziło, że zwykle ten starszy jako przewodniczący prowadził zebrania interesowe w zarządzie i w zgromadzeniu. Byłoby jednak lepiej, gdyby w zebraniach interesowych służyli starsi naprzemiennie, gdyż ten wyjątkowy starszy wkrótce zaczął być uważany za wyższego od innych starszych czyli biskupów. Odtąd słowa biskup zaczęto używać tylko w odniesieniu do tego jednego starszego, jako wyższego od pozostałych starszych. W 251r. pojawiła się nauka, że biskupi są następcami Apostołów, i że każdy z nich jest władcą nad prezbiterami czyli starszymi w zborze. Tak rozszerzała się władza biskupia. Każdy z biskupów rządził w swoim zgromadzeniu. Teraz biskupi zaczęli ograbiać starszych z pewnych praw należących do nich, wcześniej jednak starsi ograbili zgromadzenie z praw należących do niego. Powoli i stopniowo wprowadzili w zgromadzeniach władzę starszych, załatwiając sprawy, które wcześniej decydował kościół. W ten sposób zarządzenia rady starszych stawały się obowiązującymi i miały być wykonywane. Rozpowszechniał się pogląd, że starsi stanowią inną klasę od reszty braci - klasę rządzącą zamiast usługującą. Nazywali się teraz już księżmi i rządzili lokalnymi kościołami. Wprowadzono niebiblijną naukę podziału wierzących na kler i laikat. Doprowadziło to do wywyższenia kleru we władzy i wpływach nad laikat, który został całkowicie zdegradowany i postawiony na najniższym stopniu pod klerem. Kościoły chętnie dawały pomoc na prośbę innego kościoła, który był w trudnościach, i jest to dobre i słuszne. Lecz niektóre zgromadzenia zaczęły się łączyć aby zmusić inne zgromadzenia do przyjęcia pewnych idei. Kościoły lokalne zaczęły być organizowane w jedno ciało, co biskupi usprawiedliwiali mówiąc, że w takiej unii jest siła konieczna do zwalczania błędów, bronienia prawdy i rozpowszechniania chrześcijaństwa. W ten sposób została naruszona niepodległość każdego miejscowego kościoła od wszystkich innych kościołów. W 170r. odbył się pierwszy synod biskupów kościołów z Małej Azji, zwołany w celu zdogmatyzowania i ustanowienia praw względem Montanistów, którzy niepokoili tamtejsze zbory. W ten sposób faktem stało się przyprowadzenie kościołów do unii w zewnętrznej jedności, najpierw w dystryktach, potem w prowincjach, a potem w kilku prowincjach imperium rzymskiego. Biskupi początkowo mieli pod swoją władzą jeden kościół, który zazwyczaj miał jedno miejsce zebrań w danym mieście lub osadzie, był nim centralny kościół. Na pozostałych zebraniach w pomniejszych kaplicach usługiwali naznaczeni przez biskupa lokalni prezbiterzy. W nowo utworzonych kościołach usługiwali naznaczeni przez biskupa prezbiterzy, którzy zaczęli stopniowo być nazywani biskupami pozamiejskim (w odróżnieniu od biskupów miejskich). Biskupi pozamiejscy byli podwładnymi biskupa miejskiego. Z biegiem czasu te pomocnicze biskupstwa tak się rozszerzyły, że powstał dystrykt kościelny będący pod władzą biskupa miejskiego. Nazwano go diecezją i biskupami diecezjalnymi. Następnym krokiem było utworzenie metropolitów, tj. biskupów prowincjonalnych stołecznych miast, którzy sprawowali władzę nad biskupami diecezjalnymi. Metropolici zwoływali synody i naznaczali biskupów w swoich prowincjach. Biskupii diecezjalnii na synodach ustanawiali doktryny i prawa praktyki religijnej dla całej unii kościołów. Tego rodzaju synody i sobory rozpowszechniły się wszędzie. Z synodów dystryktowych w synody prowincjonalne, następnie w synody obejmujące kilka prowincji, a ostatecznie w synody powszechne. W 325r. w Nicei odbył się pierwszy synod powszechny. Uchwały synodów były uważane za nieomylne i musiały być przyjęte przez wszystkie kościoły i jednostki pod groźbą klątwy. Uważano, że biskupi zbierający się na synodach są następcami Apostołów i przemawiają jako mówcze narzędzie Boga, i że w biskupach przejawia się jedność Kościoła. W ten sposób zewnętrzna jedność (unia) kościołów oparła się na episkopacie (biskupstwie) jako następcach Apostołów. Trzech metropolitów otrzymało tutaj tytuł patriarchy, a mianowicie byli to biskupi Rzymu, Antiochii i Aleksandrii, jako miejsca rezydencji Apostołów (stolice apostolskie). Biskup rzymski nie chcąc mieć takiego samego tytułu jak ci drudzy, nie przyjął go, ale zastosował do siebie wyłącznie tytuł papież (papa, ojciec). Patriarcha był nad wszystkimi metropolitami i biskupami w danej prowincji cesarstwa rzymskiego. W 381r. sobór powszechny w Konstantynopolu, na którym biskup konstantynopolski dołączył jako czwarty do trzech patriarchów, biorąc jednak niższą rangą między nimi. W 431r. sobór powszechny w Efezie dodaje piątego patriarchę biskupa Jerozolimy, jako mającego stolicę apostolską. Saraceni podbili i zniszczyli patriarchat w Jerozolimie w 637r., w Antiochii w 638r., w Aleksandrii w 640r. W 451r. na soborze w Chalcedonii rozpoczyna się spór patriarchy Konstantynopola (Nowy Rzym) z papieżem (biskupem patriarchatu Rzymu) o równość. Przymowano wtedy zasadę, że większa powaga Starego Rzymu i odległość papieża od intryg dworu cesarskiego w Nowym Rzymie, jak i znaczenie stolicy Piotrowej (gdyż uważano, że w Rzymie zasiadał Apostoł Piotr na tronie), stawiały papieża na stanowisku następcy Piotra. Sprzyjało to ambicji papieży, którzy już w szóstym stuleciu byli legalnie uznawani jako "głowa wszystkich świętych kościołów Bożych". Władza papieska dalej stopniowo rosła nad Kościołem, a następnie i nad Państwem. Browne rozpoczął działalność, aby przywrócić biblijną organizację Kościoła. Był to piękny ruch Maluczkiego Stadka, który został zamieniony w sektę przez Barrows`a i Greenfielda. Była to sekta Prezbiteriańska, w której zbór mógł czynić co chciał, lecz swoje uchwały i rozporządzenia musiał poddawać do decyzji starszych. Tym samym wykazał, że ma skłonność do przywłaszczania władzy. Rozpoczął się rozdźwięk między kongregacjonizmem a prezbiterianizmem. Strofowali oni zagarnianie władzy. Potępia klerykalizm i złe postępowanie biskupów czyli starszych zgromadzeń. Naprawia brak uczucia braterstwa, potępia ducha kłótliwości, niemiłosierności i partyjności w kościele. Wskazywała na Pana Jezusa, jako absolutnego Króla Zboru. Pod Chrystusem jako Głową Kościoła, panuje demokracja i niezależność kościołów od wszystkich zewnętrznych wpływów. Jest to sprawiedliwy Boży porządek dla rządu kościelnego. Bracia mają równe prawa przed Bogiem i jeden ku drugiemu w zborze. Starsi są sługami w zborze, a nie panującymi. Na każdym członku ciąży wielka odpowiedzialność za wszystkie podjęte decyzje. W ten sposób powiększa się troskliwość i miłość braterska. "Stójcie tedy w tej wolności, którą nas Chrystus wolnymi uczynił, a nie poddawajcie się znowu pod jarzmo niewoli".

          Kościół Kongregacjonalny

1581r. - Do Chin przybyli pierwsi misjonarze z zakonu jezuitów.

1582r. - Papież Grzegorz XIII reformuje kalendarz.

1583r. - Browne wraca do Anglii, godzi się na kompromis i przystępuje do Kościoła Episkopalnego, jednakże nie wyrzeka się swoich poglądów.

1583-1604 - Wojna angielsko-hiszpańska, jako wynik konfliktu religijnego.

1585-1590 - Panowanie papieża Sykstusa V. Bardzo hojnie wspierał swą rodzinę, żył ponad stan i zaciągał długi. Rozbudował istniejący w państwie kościelnym system sprzedaży urzędów, podniósł opłaty za istniejące urzędy i stworzył nowe, podwyższył podatki i daniny. Gdy rozpoczął panowanie skarbiec był pusty i zadłużony, gdy umarł w skarbcu było przeszło 4 miliony złotych skudów.

1586r. - Browne jest wielce prześladowany i przestaje głosić oraz nauczać swej doktryny.

1587-1632 - Panowanie w Polsce Zygmunta III Wazy, fanatycznego katolika, który nie sprzeciwił się fanatyzmowi religijnemu, wpajanemu szerokim masom przez kler, a zwłaszcza przez jezuitów. Wybuchły prześladowania innych wyznań w Polsce. W 1591r. zburzono zbory protestanckie w Krakowie i Wilnie. Po całym kraju napadano na zbory i domy protestantów. Szczytowy moment kontrreformacji w Polsce.
  1587r. - Jezuici przybywają do Munsteru i zakładają swoje szkoły.
  1588-1597 - Działalność oświatowa gimnazjum ariańskiego w Lubartowie.
  1588r. - Olbrzymia katolicka flota Hiszpanii, tzw. "niezwyciężona armada" wyrusza z Francji w stronę Anglii. Jest to flota 132 wielkich okrętów wojennych, mających na pokładach 40-tysięczną armię do podboju Anglii. Razem z nimi płynęło 6-tysięcy księży, zakonników, jezuitów i ich pomocników w celu zajęcia pod swą władzę kościołów w Anglii. Jednakże angielskie okręty i burze rozbiły wielką armadę, tak iż pozostało z niej 54 okręty i 10-tysięcy zdemoralizowanych żołnierzy. Hiszpania utraciła znaczenie jako potęga morska, a jej miejsce zajęły Holandia i Anglia.
  1589r. - Przywódca hugenotów Henryk IV Burbon zostaje królem Francji. W 1594r. przechodzi on na katolicyzm.

1590r. - Panowanie papieża Urbana VII.
  1590-1591 - Panowanie papieża Grzegorza XIV. Zdążył przed śmiercią rozdać wysokie stanowiska i nadania rodzinie.
  1591r. - Panowanie papieża Innocentego IX. Przez dwa miesiące panowania uczynił swego bratanka kardynałem, a drugiego bratanka generałem Kościoła i głównodowodzącym floty papieskiej.

1591r. - Katolicy niszczą ostatnią świątynię ewangelicką w Krakowie.
  1592r. - Koniec wolności religijnej w Polsce. Rekatolizacja Polski miała dopomóc w likwidacji reformacji w Szwecji.
  1592r. - Po śmierci swego ojca Jana, król Polski Zygmunt uzyskał prawo do korony Szwecji.

1592-1605 - Panowanie papieża Klemensa VIII, był zwolennikiem reform katolickich, jednakże przy tym wszystkim był bardzo hojny dla swej rodziny. Swoich krewnych obsypywał stanowiskami i bogactwami.
  1593r. - Ogłoszenie Wulgaty, oficjalnego tekstu Biblii.

1593r. - Pierwsza nieudana próba zdobycia korony Szwecji przez katolickiego króla Polski Zygmunta. Stronnictwa katolickie chciały w ten sposób zlikwodować reformację w Skandynawii, aby następnie z tamtąd poprowadzić ofensywę na Rosję.
  1595r. - Założenie w Polsce Akademii Zamojskiego.
  1596r. - Metropolita moskiewski przyjmuje tytuł patriarchy, rodzi się teoria "Trzeciego Rzymu".
  1596r. - Część kościoła prawosławnego zawiera unię z kościołem łacińskim na synodzie w Brześciu, powstaje późniejszy obrządek grecko-katolicki. Powstaje Kościół unicki związany z Rzymem.
  1598r. - Edykt tolerancyjny króla Francji, Henryka IV, jest próbą skończenia wojen religijnych we Francji. Hugonoci otrzymują prawo do odprawiania nabożeństw, mogą utrzymywać własne szkoły oraz mogą drukować książki. Jako gwarancję wolności hugonoci otrzymali około 100 twierdz (w tym La Rochelle).
  1598r. - Król Polski Zygmunt wyrusza zbrojnie na Szwecję, lecz ponosi klęskę. Wtedy królem Szwecji został jego stryj Karol, który odrazu postanowił przenieść teren wojny o koronę na ziemie Polski.
  1599r. - W Polsce wydanie Biblii w tłumaczeniu Jakuba Wujka.
  1600r. - Spalenie na stosie przez sąd inkwizycji Giordano Bruno, kontynuatora dzieła Kopernika.
  1600-1610 - Wojna polsko-szwecka o Inflanty.
  1600r. - We Francji protestanci dysponują siłą około 25 tys. wojska i 200 twierdzami.
  1600r. - Anglicy tworzą Kompanię Wschodnioindyjską i zaczynają wypierać Portugalczyków z Indii.
  1601r. - Portugalczyk Godinho de Eredia dociera do Australii.
  1605r. - Jan Arndt, ojciec pietyzmu, czyli podniosłych uczuć religijnych, wydaje pierwszą swą książkę pt. "Prawdziwe Chrześcijaństwo".

1605r. - Panowanie papieża Leona XI. Pochodzący z rodziny Medyceuszów, bankierskiej rodziny, która miała już wcześniej papieży Leona X i Klemensa VII. Papież Leon XI , panował przez 17 dni.
  1605-1621 - Panowanie papieża Pawła V. Miał olbrzymie dochody, a rodzinie podarował dobra na wartość prawie 2 milionów skudów. Jezuici mieli wtedy wielkie wpływy w Watykanie.

1606r. - Holender Willem Janszoon dociera do Australii.
  1606r. - Zgromadzenie duchowieństwa francuskiego postanawia wprowadzić imię króla do kanonu mszy świętej, nie pytając o zgodę papieża.
  1607r. - Katolicy w Krakowie wdarli się na cmentarz ewangelicki i wyrzucili ciała zmarłych z grobów.
  1608r. - Książęta protestanccy cesarstwa zawiązują unię obronną.
  1609r. - W odpowiedzi powstaje w Niemczech liga katolicka, z cesarzem i papieżem na czele.
  1609-1618 - Polska i Szwecja angażują się w zamęt w Księstwie Moskiewskim. Okres "dymitriad".
  1611r. - Katolicy zniszczyli kościół protestantów w Wilnie.
  1612r. - Ludwik Bayly wydaje dzieło pt. "Praktyka pobożności".
  1612-1619 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Macieja.
  1613r. - Początek dynastii Romanowów w Rosji.
  1616r. - Uczniowie ze szkół jezuickich niszczą doszczętnie kościół braci czeskich w Wilnie. Również został spalony kościół luterański.
  1618-1648 - Okres 30-letniej wojny, w której rzymsko katolicy starali się o wytępienie protestantyzmu. W tym okresie stoczono wiele walk i dokonano wielkiego zniszczenia, lecz wynik wojny wypadł na niekorzyść katolicyzmu oraz wiele zaszkodził władzy i powadze papiestwa. Zostało prawnie zadecydowane, że protestantyzm ma prawo istnienia.
  1618-1620 - Pierwszy okres wojny trzydziestoletniej - wojna czeska. Po wybuchu powstania w Pradze, wojska ligii katolickiej podbijają Czechy i skazują specjalnymi sądami przywódców na śmierć. W latach 1621-1623 wojska unii protestanckiej zostają całkowicie rozbite.
  1619-1637 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Ferdynanda II Habsburga.
  1620r. - Zagłada szlachty czeskiej w bitwie pod Białą Górą.
  1620r. - Prezbiterianie przybywają do Ameryki. Jesienią 1621r. Osadnicy dziękowali Bogu za pierwsze żniwa. Tak narodziło się Święto Dziękczynienia.
  1620-1621 - Wojna polsko-turecka o Mołdawię. Po obronie przez Polaków Chocimia, Mołdawia przechodzi w ręce Turcji.

1621-1623 - Panowanie papieża Grzegorza XV.

1621-1629 - Wojna polsko-szwecka, w której Szwecja zdobywa Inflanty i Prusy.
  1622r. - Otwarcie szkół jezuickich w Krakowie w Polsce.
  1622r. - Do Pragi w Czechach wkraczają katolickie wojska cesarskie i usuwają luteran. Z Polski przybywają jezuici, którzy rozpoczynają swoją pracę kontrreformacyjną.
  1622r. - Zawarty we Francji pokój jest bardzo niekorzystny dla protestantów. W wielu miastach zakazano im wszelkich praktyk religijnych. Hugonoci stracili niezależność.

1623-1644 - Panowanie papieża Urbana VIII. Zasypał dochodami swoich krewnych, kupował im ogromne posiadłości wokół Rzymu, tak że wkrótce rodzina Barberinich posiadała największe dobra ziemskie w państwie kościelnym. Trzech bratanków mianował kardynałami. Ogółem dał rodzinie 227 rozmaitych intrafnych urzędów, godności, opactw i beneficjów.

1624r. - Jezuici twierdzą, że przywiedli do katolicyzmu 16 tys. Czechów. W ten sposób całe Czechy stały się całkowicie katolickie. Podobnie rozwinęły się wypadki na Morawach, skąd usunięto 15 tys. braci morawskich.
  1624r. - W Austrii działają komisje nakazujące wszystkim wybór pomiędzy powróceniem na łono kościoła katolickiego, lub opuszczenie kraju.

1624-1691 - Życie i działalność Foxa.

1625-1629 - Drugi okres wojny trzydziestoletniej - wojna duńska. Wzrost potęgi cesarza zaniepokoił Anglię, Holandię i Danię, które wkroczyły do Niemiec i połączyły się z protestantami. Wojska ligii katolickiej ponownie zwyciężają i nakazują w 1629r. książętom protestanckim zwrócić Kościołowi wszystkie ziemie zagarnięte po 1552r.
  1625r. - We Francji hugonoci rozpoczęli walkę, zostali jednak szybko obezwładnieni przez kardynała Richelieu, pierwszego ministra króla Francji Ludwika XIII.
  1627r. - Edykt cesarski nakazujący opuszczenie Czech wszystkim innowiercom.
  1627r. - Po zawarciu układu francusko-hiszpańskiego, Francja rozpoczyna zbrojenia i szykuje swe porty do uderzenia na Anglię. Planowano po zniszczeniu floty angielskiej i holenderskiej zaatakować Niemcy, a następnie zdominować komunikację na morzach.
  1627r. - W odpowiedzi na katolickie plany ataku, Anglia uderza na wybrzeże Francji. Ta wyprawa kończy się jednak niepowodzeniem Anglików.
  1628-1629 - We Francji, po buncie przeciw władzy królewskiej, hugonoci zostają rozbici, a ich twierdza La Rochelle zdobyta. Edyktem Łaski zapewniono hugonotom wolność religii.
  1628-1633 - Jan Gerhard, jeden z największych pisarzy doktrynalnych wszystkich wieków, pisze 4-tomowe dzieło "Wyznanie Katolików i Protestantów", które oprócz dzieła Chemnitza "Egzaminacja Dekretów i Kanonów Soboru Trydenckiego", czyni Rzymowi więcej szkody aniżeli jakiekolwiek inne dzieło przeciwne Rzymowi. Tak kończą się główne walki doktrynalne w Reformacji.
  1628r. - Edykt cesarski nakzujący opuszczenie wszystkim innowiercom górną Austrię, Karyntię, Krainę i Styrię, a następnie i dolną Austrię.
  1628r. - Upada główna twierdza hugonotów we Francji, La Rochelle.
  1629r. - Cesarz wydaje edykt restytucyjny, w którym protestanci zostają potępieni, a katolikom przyznano zupełną rację w cesarstwie. Powołane komisje rozpoczęły wielkie wywłaszczenia ziemskie w całym cesarstwie.
  1630-1635 - Trzeci okres wojny trzydziestoletniej - wojna szwedzka. Szwecja postanawia wspomóc protestantów i atakuje Niemcy, jednakże po pierwszych zwycięstwach Szwedzi muszą się wycofać. Księstwa niemieckie zostają spacyfikowane.

1631r. - Śmierć Browne`a.

1632-1648 - Panowanie w Polsce Władysława IV.
  1632-1634 - Wojna polsko-moskiewska o Smoleńsk.
  1634-1759 - Liczba kolegiów i rezydencji jezuitów w Polsce rośnie z 42 do 67.
  1635r. - Polska odzyskuje porty w Prusach, w zamian za oddanie Inflantów Szwecji.
  1635-1648 - Czwarty okres wojny trzydziestoletniej - wojna szwedzko-francusko-niemiecka. Wojna toczyła się na terenie Niemiec, Hiszpanii, Belgii, Włoch i po obu brzegach Renu, i zakończyła się pobiciem wojsk cesarskich.
  1635-1659 - Wojna francusko-hiszpańska, zakończona złamaniem potęgi Hiszpanii w Europie.
  1637-1658 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Ferdynanda III.
  1638r. - W Polsce zamknięcie Akademii ariańskiej w Rakowie. Nasila się kontrreformacja.
  1638r. - Dzieło Chillingwortha, pisane przeciw Rzymowi, ukazuje się pod tytułem "Religia Protestantów".
  1640-1660 - Wojna domowa w Anglii i przejściowe ustanowienie republiki.
  1640r. - Król Anglii, Karol I, jako głowa Kościoła anglikańskiego, próbuje narzucić swoją zwierzchność Szkocji, w której panuje głównie prezbiterianizm.
  1640r. - We Francji zaczyna działać Jansen, wielki działacz w ruchu odrodzenia katolickiego. Skupiają się wokoło niego ludzie, pragnący prowadzić życie surowe i gorliwe, występując przeciwko katolicyzmowi zbyt łatwemu, zabarwionemu humanizmem i nadmierną pobłażliwością wobec świata. Przeciwstawiają się im jezuici.
  1641r. - Papież wypowiedział "wojnę religijną" w całej Irlandii. W samej prowincji Ulster rzymscy katolicy mordują przeszło 154 tysiące protestantów. W 1643r. papież Urban VIII bullą papieską zupełnie odpuścił mordercom wszystkie ich grzechy w nagrodę za to, że wzięli udział "w dzielnym wytępieniu i wykorzenieniu jadowitego kwasu heretyckiej zarazy."
  1641-1644 - Anglik Abel Tasman odkrywa Tasmanię i Nową Zelandię.
  1642r. - W Anglii jest zaczęte wymaganie zanurzenia jako jedynego symbolu chrztu.
  1642r. - Sprowadzenie do Polski pijarów, którzy zakładają kolegia, rozwijają oświatę.

1642r. - Papież Urban VIII potępia nauki Jansena we Francji.

1643-1715 - Panowanie we Francji Ludwika XIV.

1644-1655 - Panowanie papieża Innocentego X. Był on kukłą w rękach szwagierki Olimpii, która szybko sterroryzowała cały Watykan. W celu zdobycia pieniędzy namówiła ona papieża do likwidowania klasztorów. Zamknięto i skonfiskowano majątki 2000 klasztorów.

1645r. - Cesarz jest zmuszony oddać protestantom dużą liczbę kościołów na Węgrzech.
  1647r. - W Polsce zamknięcie przez sejm szkół i drukarń ariańskich.

1647r. - Jerzy Fox zaczyna nauczać jako kaznodzieja w Anglii, że życie prawdziwie religijne nie zależy na rytualiźmie, dogmatyźmie, legaliźmie i racjonaliźmie lecz na sercu, które miłuje Boga nadewszystko, a bliźniego swego jako samego siebie. Fox był narzędziem Pańskim do ogłoszenia tej fazy Prawdy i do wprowadzenia ruchu, który pobudzał do pobożności ku Bogu i do braterskiej miłości ku człowiekowi. Głosił o dobroci Bożej względem człowieka i dowodził dlaczego wszyscy powinni miłować Boga z całego serca, myśli, duszy i siły. Świadczył przeciwko grzechowi, który zastępuje miłość do Boga miłością własną, bluźnierstwem, krzywoprzysięstwem, niewiarą, itp. Wskazywał na miłość do bliźniego, jako przeciwności wojen, mordów, nienawiści, zazdrości, niewierności i rozpusty, kradzieży, oszukiwaniu, uciskowi biednych i niewolników, obmowie i oszczerstwu. Za głoszenie tych rzeczy był mocno prześladowany, dziewięć razy był więziony na kilka lat. Fox był miłowany przez tysiące swoich uczni i mniej lub więcej poważany przez masy ludzi jako człowiek sprawiedliwy, interesujący się jedynie sprawą Bożą i dobrem ludzkim, a to było głównym celem jego życia. Ten piękny ruch Maluczkiego Stadka ożywił prawdziwą religię w Brytanii i w całej Europie, a zasięgiem swoim objął także i Amerykę. Ruch ten został zamieniony w sekty fanatyczne przez następujących utracjuszy koron: Wilhelm Penn, Samuel Fisher, Izaak Pennington (w sekcie Kwakierów), Edward Irving (w sekcie Irving`istów), Józef Smith (w sekcie Świętych Ostatniego Dnia), Andrzej Murray (w sekcie Holiness), Aleksander Dowie (w sekcie Dowie`istów) i A.B.Simpson (w sekcie Związku Chrześcijańsko Misjonarskiego) i wielu innych. Przedstawiali oni sekty fanatyczne. Przez wyrażenie fanatyczne rozumiemy, że to znaczy pewną zaletę, której wierzenie i czynność jest oparta nie tylko na Piśmie Świętym, ale również na wrażeniach nadzwyczajno-biblijnych, uczuciach, snach, widzeniach, itd. wskutek czego oni są pobudzeni do pełnienia pewnych nierozsądnych rzeczy. Np. niektórzy Kwakrowie miewali wrażenia, że Pan nałożył na nich "brzemię" (głęboko odczutej odpowiedzialności), że mają zupełnie nago spacerować po ulicach miast, by tym sposobem ogłosić groźbę mieszkańcom tego miasta za grzech, z przyczyny którego oni ten nierozsądny czyn popełniali. Józef Smith miał wrażenie, że księgę Mormonów otrzymał z zakopanych złotych tablic, do których został przyprowadzony w widzeniu, oraz że przetłumaczył Pismo Święte z języków greckiego i hebrajskiego na angielski, pomimo, że wcale tych języków nie rozumiał. To są właśnie przykłady fanatycznych sekt. Charakteryzowali się oni wielką moralną odwagą z jaką występowali w obronie sprawiedliwości względem Boga i człowieka. Uważali, że prawdziwa religia opiera się na miłości Boga z całego serca, ze wszystkiej duszy, ze wszystkiej myśli i ze wszystkiej siły, oraz na miłości bliźniego jak siebie samego. Innymi słowy, religia jest rzeczą czysto osobistą i indywidualną, opartą raczej na sprawiedliwości, czyli na miłości obowiązkowej jako odmiennej od miłości bezinteresownej. Niestety nacisk położony na indywidualności i osobistym usposobieniu z konieczności wytworzył fanatyzm. W rzeczywistości, zdrowa powściągliwość wobec indywidualnego i osobistego elementu wymaga, by spolegać na woli Bożej objawionej w Piśmie Świętym,określając osobiste właściwości jedynie dla korzyści i społeczności innych członków Ciała, co daje zrównowarzony charakter uwolniony od fanatyzmu, jaki jest wytworem religijności. Fanatycy wychwalają osobiste poglądy, uczucia, widzenia, wrażenia i sny, ponad Pismo Święte, aż do lekceważenia Słowa Bożego na korzyść swoich subiektywnych odczuć, które oni nazywają "wewnętrznym światłem", "Chrystusem" lub "Duchem" przebywającym w ich sercach, a przeto nie pozwalają aby Biblia stała ponad te ich uczucia. Przypuszczają, że ten sam Duch, który dyktował Pismo Święte, dziś przemawia do nich w ich sercach i muszą oni podporządkować się pod te własne fanatyczne uczucia. Jednakże ci fanatyczni bracia trzymali się dobrych zasad, bronili religii serca w przeciwieństwie formalizmu i legalizmu, obstawali za prawością serca względem Boga i człowieka. Byli jednak źle usposobieni do badania Biblii, którą lekceważyli. Naprawiali przy tym każdą samolubną i bałwochwalczą myśl serca, które zamiast służyć Bogu zaczynało skłaniać się do samolubnych rzeczy. Strofował wszelki formalizm religijny, niewiarę, pogardę religii i niedbalstwo religijnego życia. Gdy rytualista mówił, że bez form i ceremonii prości ludzie nie mogą czcić Boga, to oni wskazywali na prawdziwą religię, którą jest serce wznoszące się w najwyższym stopniu miłości do Boga. Gdy dogmatysta przyszedł ze swoim filozofowaniem do religii, to ta jego fałszywie nazywana umiejętność zakrywała Boga pozostawiając serce zimne ku Bogu i człowiekowi. Następnie wykazywali legaliście, że najakuratniejsza punktualność w zachowywaniu przepisów często pozostawia serce nieporuszone w swym samolubstwie, światowości i zatwardziałości. Obalono nauki racjonalistów, którzy przeczyli wszystkiemu, co nadprzyrodzone, a uważali jedynie rozum za źródło wiary. Upominał agnostycyzm (pogląd uznający niemożliwość uzasadnienia istnienia Boga) i deizm (wiara w jednego Boga nieosobowego, oparta na rozumie i odrzucająca Biblię jako Boskie objawienie). Naprawiał grzechy popełniane między ludźmi, co było pogwałceniem miłości bliźniego. Zalecał oddawanie dobra za zło i zachowanie pokoju w przeciwieństwie do wojny. Zalecał tolerancję religijną i dobroczynność zamiast prześladowań. Zalecał litość dla upadłych, więzionych, rannych, zubożałych i ujarzmionych.

          sekty fanatyczne

1648-1691 - Jerzy Fox spełnia swoje posłannictwo w Brytanii i Ameryce, pisząc i głosząc wśród wielu doświadczeń i prześladowań, które z cierpliwością znosi, dowodząc, że prawdziwa religia składa się z miłowania Boga nade wszystko i miłowania bliźniego swego jako samego siebie.

1648r. - Pokój westfalski kończący wojnę trzydziestoletnią. Rzesza Niemiecka utraciła w Europie znaczenie polityczne. Ocenia się, że w wyniku tej wojny zginęło około 6 milionów ludzi, spalone i złupione zostały liczne miasta, około 1/3 ziemi uprawnej leżała odłogiem. Zniszczone zostały ośrodki przemysłowe i kulturalne. Najgorzej na wojnie wyszły Niemcy. Niektóre dzielnice zostały całkowicie wyludnione. W Czechach z 4 milionów przy życiu zostało niespełna 800 tysięcy. Zostało prawnie zadecydowane, że protestantyzm ma prawo istnienia. Zahamowano serię krwawych jatek na czarownicach na południu Niemiec. Po prostu zabrakło mężczyzn, a kobiety nie paliły kobiet na stosach.
  1648r. - Wyprawa rosyjska dociera do jeziora Bajkał.
  1648-1667 - Powstanie Chmielnickiego na Ukrainie. Wyniszczająca wojna domowa osłabia Polskę.
  1648-1668 - Panowanie w Polsce Jana Kazimierza.
  1649-1650 - Wojska angielskie z wyjątkowym okrucieństwem tłumią powstanie w Irlandii.

1652r. - Początek działalności Kwakrów w Anglii. Twórcą był George Fox.

1653r. - Papież Innocenty X potępia nauki Jansena we Francji.

1654-1667 - Wojna rosyjsko-polska, zakończona podziałem Ukrainy między Polskę i Rosję. Ukraina została wyniszczona i pozbawiona niezależności.

1655-1667 - Panowanie papieża Aleksandra VII. Powołał swoich krewnych do Rzymu i nadał im dochodowe urzędy.

1655-1660 - II wojna północna, związana z planem opanowania przez Szwecję całego wybrzeża Bałtyku. Wojna zaczęła się od zajęcia przez Szwedów Polski (potop szwedzki) i próby rozbioru Polski (traktat w Radnot 1656r.). Później wojna przenosi się na tereny Danii. Polska zostaje spustoszona, a Prusy uzyskują suwerenność.
  1655-1660 - Polska zostaje zupełnie spustoszona przez wojny. W Wielkopolsce zniszczeniu uległo 70 % domów, na Mazowszu zaludnienie miast zmniejszyło się o 70 %. Następstwem zniszczeń wojennych często bywał głód i zarazy.
  1656-1657 - Błażej Paskal pisze "Listy Prowincjonalne", przez które zadaje wielki cios wpływowi Jezuitów.
  1656r. - Jasna Góra staje się głównym sanktuarium narodowym w Polsce, zwłaszcza po obronie przed wojskami szwedzkimi (38 dni oblężenia). Matkę Boską powołano na królową Polski, nie tylko dla zabezpieczenia całości kraju, ale i dla obrony wolności szlacheckich. Król zobowiązuje się wygnać arian z kraju.
  1657r. - Najazd na Polskę księcia Siedmiogrodu Jerzego Rakoczego.
  1658-1705 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Leopolda I Habsburga. Zrezygnował on z władzy w Niemczech, zachował ją w Austrii, Czechach i na Węgrzech.
  1658r. - Wygnanie z Polski arian (braci polskich), oskarżonych o sprzyjanie Szwedom. Zostaje wydana ustawa nakazująza pod karą śmierci przejście arian na katolicyzm. 5 tysięcy arian ucieka w kierunku Holandii, Anglii, Siedmiogrodu, Prus i Śląska. Jednocześnie kilkadziesiąt tysięcy Ślązaków-protestantów opuściło wtedy ojczyznę, udając się do Saksonii i Brandenburgii, aby uniknąć rekatolizacji.
  1659-1663 - Katastrofalna w skutkach zaraza w Polsce. Liczba ludności zmalała o 1/3 i wynosiła około 6 do 7 milionów.
  1661r. - W Polsce powstaje Akademia jezuicka we Lwowie.

1661r. - Papież przy popraciu króla francuskiego zmusza wszystkich zwolenników Jansena do podpisania oświadczenia podporządkowania się Rzymowi. Spory trwają jednak nadal.

1662-1664 - Wojna turecko-austriacka. Zagony tureckie docierają aż na Morawy i Śląsk.
  1666-1669 - Turcy w wojnie z Wenecją zdobywają wyspę Kretę.
  1666r. - W Rosji zaczyna się schizma raskolników (staroobrzędowców), której kres położyło zawarcie porozumienia w Zagorsku w 1971r.
  1667r. - Niderlandy po dwu wojnach morskich, uznają przewagę Anglii, która rośnie na pierwszą potęgę kolonialno-handlową. Anglicy uzyskują od Holendrów Nowy Amsterdam (Nowy Jork) i zaczynają intensywne brytyjskie osadnictwo na zachodnim wybrzeżu Ameryki Północnej. Anglicy zdobywają również Zatokę Hudsona i wyspę Jamajkę. W Azji Anglicy zajmują ważne punkty w Indiach (Madras, Bombaj, Kalkuta). W owym czasie Francuzi osiedlają się w Ameryce Północnej nad rzeką św. Wawrzyńca (Kanada) i nad Missisipi (Luizjana).

1667-1669 - Panowanie papieża Klemensa IX.
1668r. - Powstanie zakonu szarytek, z francuskiego "soeurs de charite" (siostry miłosierdzia). Założycielami byli Wincenty a Paulo i Ludwika de Marillac. Prowadzą szpitale, pielęgnują chorych i prowadzą działalności charytatywne.

1668r. - W Polsce surowo zakazano apostazji, to jest odstępstwa od religii katolickiej.
  1669r. - Spener, wódz ruchu pietyzmu, czyli podniosłych uczuć religijnych, rozpoczyna wygłaszanie kazań zgłębiających serce. 18 lipca mówi temat "Próżna sprawiedliwość Faryzeuszy", którym rozpoczyna właściwy pietyzm.
  1669-1673 - Panowanie w Polsce Michała Korybuta Wiśniowieckiego.

1670-1676 - Panowanie papieża Klemensa X. Prawie całe rządy przekazał w ręce swego bratanka kardynała Altieriego. Drugiego bratanka, hetmana wojsk kościelnych Kaspra, polecił osadzić na tronie polskim.

1670r. - Król Anglii, Karol II Stuart (1660-1685), zawiera tajny układ z Francją, w którym zobowiązał się przywrócić katolicyzm w Anglii.
  1672-1676 - Wojny turecko-polskie, w których Turcy zdobywają prawobrzeżną Ukrainę i Podole.
  1673r. - W Polsce ograniczono dostęp do urzędów publicznych tylko dla katolików.
  1674-1696 - Panowanie w Polsce Jana III Sobieskiego.

1676-1689 - Panowanie papieża Innocentego XI. Zakazuje on posiadania Pisma Świętego przez laikat pod groźbą najsurowszych kar.

1676r. - Spener, wódz pietyzmu, wydaje książkę pt. "Pobożne pragnienia", która daje silny impet temu ruchowi, ponieważ nawoływa do głębszego życia chrześcijańskiego opartego na fundamentalnych doktrynach i praktykach chrześcijanina.
  1682r. - Edykt króla Francji Ludwika XIV zakazujący stosowania kary śmierci za praktyki magiczne, o ile nie towarzyszy im pogwałcenie prawa powszechnego.
  1682r. - Deklaracja zgromadzenia kleru francuskiego odrzuca władzę papieża nad królem Francji.
  1683-1699 - Wojna turecko-austriacka, zapoczątkowana podejściem Turków pod Wiedeń i odsieczą wojsk polskich prowadzonych przez króla Jana III Sobieskiego. W wyniku późniejszych walk Turkowie zostali odparci i odzyskane zastało Podole, Ukraina, Węgry. Rozpoczęło się wycofywanie wojsk tureckich z Europy.

1684r. - Utworzenie pod protektoratem papieża Innocentego XI, Ligii Świętej, do walki z niebezpieczeństwem tureckim. W jej skład weszły: Austria, Polska i Wenecja.

1685r. - We Francji wybucha nietolerancja religijna i prześladowania hugonotów, które zmuszają około 200 tysięcy hugonotów do ucieczki do krajów protestanckich Europy lub do Ameryki Północnej. Do 1703r. w Brandenburgii osiedliło się około 25 tysięcy hugonotów, przeważnie kupcy i wysoko kwalifikowani rzemieślnicy, podnosząc stan gospodarczy Prus.
  1687r. - Król Anglii, Jakub II (1685-1688), wydał deklarację o tolerancji religijnej, przyznającą katolikom prawa polityczne, co wywołało sprzeciwy ze strony anglikanów i innych protestantów w Anglii. Król, który jawnie dążył do przywrócenia katolicyzmu w Anglii, został obalony.
  1688-1697 - Wojna palatynacka Francji przeciw cesarstwu, Anglii, Holandii, Hiszpanii i Sabaudii. Francja zostaje osłabiona i otoczona koalicją antyfrancuską. Wzrost znaczenia Austrii i Anglii, która jest strażnikiem równowagi sił w Europie.

1689-1691 - Panowanie papieża Aleksandra VIII.
  1691-1700 - Panowanie papieża Innocentego XII.

1691r. - Śmierć Foxa.

1692r. - Spener, wódz pietyzmu, zaczyna formować warunki sprzyjające atmosferze poświęcenia na uniwersytecie w Halle w Niemczech. Pośmiertne wydanie pism Jerzego Foxa kończy polemiczną część Reformacji.
  1693r. - Spener, wódz pietyzmu, wydaje książkę pt."O nadziei przyszłych lepszych czasów", a przez to daje do zrozumienia o nadchodzącym Tysiącleciu.
  1697-1706 - Panowanie w Polsce Augusta II Mocnego. Szwedzi zmuszają go do abdykacji.

1700-1721 - Panowanie papieża Klemensa XI. Państwem kościelnym trzęsie siostrzeniec papieża kardynał Hannibal Albani, który po śmierci wuja osadza swego kandydata na tronie papieskim. Papież Klemens XI zakazuje posiadania Pisma Świętego przez laikat pod groźbą najsurowszych kar.

1700-1721 - III wojna północna. Rosja, Szwecja i Saksonia mając sprzeczne ambicje podbojów terytorialnych, rozpoczynają wielką wojnę północną. Zostaje złamana potęga Szwecji, a Rosja usadawia się w Inflantach. Polska zostaje spustoszona i coraz większy wpływ ma w niej Rosja. Prusy zyskują Pomorze Szczecińskie.
  1701r. - Elektor brandenburski Fryderyk III, koronuje się na króla Prus.
  1701-1714 - Wojna o sukcesję hiszpańską między Burbonami a Habsburgami. Francuscy Burbonowie zdobywają Hiszpanię, Habsburgowie zyskują nabytki we Włoszech i Belgię. Anglicy usadawiają się w Gibraltarze.
  1702r. - Jezuici zakładają we Wrocławiu Akademię.

1703-1791 - Życie i działalność Wesleya.

1704-1709 - Panowanie w Polsce Stanisława Leszczyńskiego. Jest on wybrany na króla przez stronnictwo zwolenników Szwecji. Dochodzi do wojny domowej w Polsce, w której jednocześnie trwają działania wojenne wojny północnej.
  1705-1714 - Katastrofalna w skutkach zaraza w Polsce. W Wielkopolsce ludność wiejska zmalała o 51 %, a w Prusach Królewskich o 60 %.

1707r. - Zaczęto obchodzić "pasje".

1707r. - Połączenie Anglii, Szkocji i Irilandii w jedno państwo pod nazwą Zjednoczonego Królestwa Wielkiej Brytanii.
  1709-1733 - Panowanie w Polsce Augusta II Mocnego. Wojska rosyjskie pobijają Szwedów i wypędzają Stanisława Leszczyńskiego, a na tronie osadzają Augusta II Mocnego.
  1710r. - We Francji dochodzi do schizmy jansenicznej.
  1711-1740 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Karola VI.
  1713r. - Anglicy odbierają Francji jej kolonie, Nową Funlandię i Acadię. Stopniowo Anglicy odbierają Francuzom ważne strategicznie i gospodarczo obszary, Wielka Brytania rośnie powoli w sile jako imperium kolonialne.
  1715-1718 - Wojna turecko-austriacka, w której cesarstwo odzyskało Wołoszczyznę oraz Belgrad z Bośnią i Serbią.
  1717r. - W Polsce ogranicza się prawa innowierców (tzn. wyznania inne od rzymskiego katolicyzmu). Zakaz budowy nowych zborów i publicznych nabożeństw protestanckich. Innowierców usunięto z sejmu.

1721-1724 - Panowanie papieża Innocentego XIII.

1721r. - Piotr I Imperatorem Wszechrosji.

1724-1730 - Panowanie papieża Benedykta XIII.

1729-1735 - Jan Wesley naucza w Oxfordzie w Anglii. Został tam obrany wodzem "Klubu Świętego", grona pobożnych studentów, którzy oprócz regularnych studiów, oddawali się jeszcze badaniom greckiego Nowego Testamentu, pościli w środy i piątki, co niedziela przystępowali do komunii i odwiedzali chorych, uwięzionych i ubogich. Z powodu ich metodycznych religijnych praktyk, byli oni przezywani "Metodystami".

1730-1740 - Panowanie papieża Klemensa XII.

1732r. - Traktat "Trzech Czrnych Orłów" między Rosją, Prusami i Austrią. Zostaje ustalona wspólna polityka wobec osłabionej Polski.
  1733r. - W Polsce podwójna elekcja: Leszczyńskiego i Augusta III.
  1733-1763 - Panowanie w Polsce Augusta III Sasa.
  1733r. - W Polsce konstytucja sejmu pozbawia protestantów znacznej części praw politycznych przez zakazanie im wyboru na posłów oraz obejmowania urzędów.
  1733-1735 - Wojna o sukcesję polską, zakończona zwycięstwem stronnictwa Sasów (Austria, Prusy, Rosja i Dania) przeciw Leszczyńskiemu (Francja, Hiszpania i Bawaria). Abdykacja Stanisława Leszczyńskiego.

1735-1738 - Wesley pracuje jako misjonarz u Indian w USA.

1736-1739 - Wojna turecko-austriacka, zakończona utratą Serbii na rzecz Turcji.

1738r. - Wesley wraca do Anglii i nawraca się, rozpoczyna ruch, który po wielu latach rozwinął się w Metodyzm. Jan Wesley był nadzwyczaj pracowitym człowiekiem. Poza napisaniem 12 dużych tomów (25 x 16 cm) streścił on pisma drugich pisarzy w 60 tomach takiego samego formatu, odbył 250 tysięcy mil podróży na koniu lub w powozach, wygłosił 40 do 50 tysięcy kazań, zarządzał kilkoma setkami kaznodziei, dozorował setki kościołów, zwoływał towarzystwa i pobudował setki kaplic.
  1739r. - Wesley zaczyna wygłaszać kazania na wolnym powietrzu.Wesley zaczyna głosić prawdę o usprawiedliwieniu i poświęceniu w doskonałej miłości. Miłość Boska, jego serce - ośrodek poświęcenia jest Boskim ideałem dla ludu Bożego. Kładł nacisk na nawrócenie się i odczuwanie pokoju i radości w przebaczeniu grzechów. Ideałem chrześcijańskiego życia jest życie poświęcone w miłości Bożej. Bezinteresowna miłość do Boga i człowieka usuwa grzeszne, samolubne i światowe skłonności i czyni serce czystym i pełnym dobroci. Wesley dołożył wiele pracy w podróżowanie i głoszenie, wydał trzydzieści tomów swej pracy, zakładał i doglądał szkoły i kolegia, nadzorował budowanie kaplic, zorganizował wielką pracę kaznodziejską. Był to wielce owocny ruch Maluczkiego Stadka, lecz i on został zamieniony w sektę Kościoła Metodyskiego. Dokonali tego po 1784r. Dr.Coke, Francis Asbury, Adam Clarke, Richard Watson, D.D.Whedon, Simpson i Hurst. W tym pięknym ruchu naprawiali wszystko, co jest przeciwne zupełnemu poświęceniu ześrodkowanemu na bezinteresownej miłości. Sprzeciwiali się wszystkiemu co zawiera w sobie pragnienia ludzkiej pochwały, oklasków, sławy, honorów, okazałości i przepychu. Naprawiał pychę, niedbałość, gniew gwałtowny, upartość, złość, nieubłaganość, nieprzebaczalność, ostrość, twardość serca, jako przeciwne miłości Bożej. Obnarzone było tchórzostwo, zwłaszcza w obecności ataków na Prawdę. Objaśnił on pojęcie usprawiedliwienia i poświęcenia. Wykazał, że usprawiedliwienie jest z wiary, a poświęcenie przez wiarę i dobre uczynki. Poświęcenie ma do czynienia z ofiarowaniem człowieczeństwa i udoskonaleniem nowego stworzenia. Usprawiedliwienie daje pokój z Bogiem, a poświęcenie daje pokój Boży. Bezinteresowna miłość jest sercem (ośrodkiem) poświęcenia, ponieważ jest ona niezbędna, wszystko przenikająca, zawsze trwająca i największa z cnót. Napominali, aby ją mieć do Boga, do Chrystusa, do świętych, do usprawiedliwionych i do grzeszników.

          Kościół Metodyski

1740-1758 - Panowanie papieża Benedykta XIV.

1740-1748 - Wojna o sukcesję austriacką, w której wzmocnione Prusy zdobywają Śląsk.
  1740r. - W Polsce Stanisław Konarski (członek zakonu pijarów) zakłada w Warszawie Collegium Nobilium. Głównym jej celem było wdrożenie poczucia obowiązku obywatelskiego wobec interesów Rzeczypospolitej.
  1740-1780 - Panowanie cesarzowej świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego j Marii Teresy.

1740r. - Bengel kończy swoje objaśnienia księgi Objawienia.
  1741r. - Bengel zanosi swoje dzieło "Przegląd Czasów" do drukarni.
  1742r. - Wesley robi zarządzenia na objazdowe głoszenie Ewangelii tak dla osób świeckich, jako też i dla wyświęconych pastorów.
  1744r. - Wesley zwołuje swoją pierwszą konferencję i ma dozór nad świeckimi mówcami.

1744-1748 - Pierwsza wojna angielsko-francuska w Indiach, o panowanie nad tą kolonią.
  1748-1804 - Nauki o wolności, równości i braterstwie są przeciwne władzy panujących królów we Francji. Rewolucja francuska. Papieska władza jest zaćmiona. W okresie od rewolucji francuskiej do ogólnoeuropejskiej rewolucji 1848r., autokratyczna Europa poniosła śmierć. Jej resztki zginęły na początku XX stulecia. Nastały państwa konstytucyjne.

W latach 1748-1804 oświecone i rewolucyjne agencje we Francji wydawały liczne nauki o wolności, równości i braterstwie, jako przeciwne władzy królowania itd. Te ludzkie nauki, razem z naukami reformacji, zaćmiły wszechwładzę papiestwa i jej bałwochwalstwo.

1749r. - Wesley i Zinzendorf, wódz braci morawskich, mają spór co do pracy wydawniczej.

1751-1773 - Wydanie we Francji 28-tomowej "Wielkiej Encyklopedii nauk, sztuk i rzemiosł", w której ówcześni myśliciele obszernie komentują takie pojęcia, jak: "państwo", "społeczeństwo", "wolność", "równość".
  1754-1761 - Wojna angielsko-francuska w Indiach, zakończona usunięciem Francuzów z Indii. Indie kolonią anielską.
  1754r. - Król Francji nakazuje milczenie w sporze zwolenników nauk Jansena z jezuitami.
  1754r. - W Polsce wszystkie kolegia pijarskie zostały zreformowane. Wkrótce za nimi poszły kolegia jezuickie. Rozpoczęła się przebudowa polskiego szkolnictwa.
  1755r. - W Moskwie powstaje pierwszy rosyjski uniwersytet.
  1756-1763 - Wojna siedmioletnia, w której Austria próbuje odzyskać Śląsk. Prusy utrzymują swoje panowanie nad Śląskiem. Rośnie znaczenie Prus, zwłaszcza na terenie Rzeszy niemieckiej. W Ameryce Północnej Anglicy zajmują Kanadę i Florydę, natomiast Hiszpania zajmuje Luizjanę. Na pierwsze miejsce wśród mocarstw kolonialnych zdecydowanie wysunęła się Anglia, doprowadzając Francję do utraty niemal całego imperium kolonialnego i opanowując dawne kolonie francuskie w Ameryce Północnej, większość wysp Archipelagu Antyli, Senegal i faktorie francuskie w Indiach. Od Hiszpanii Anglicy uzyskali Florydę w zamian za tereny na zachód od Missisipi. Dodatkowo Anglia przyporządkowała sobie Australię.

1758-1769 - Panowanie papieża Klemensa XIII. Zakzuje on posiadania Pisma Świętego przez laikat pod groźbą najsurowszych kar.

1759-1788 - Król Hiszpanii, Karol III, ogranicza działalność inkwizycji, zmniejsza wpływy kurii rzymskiej i wyzwala nauczanie spod wpływów duchowieństwa.
  1760r. - Portugalia zrywa z Rzymem i usuwa zakon jezuitów z kraju, konfiskując przy tym ich majątki.
  1762r. - Z powodu skandalicznej afery finansowej jezuity Lavalette, Francja zamyka wszystkie kolegia jezuickie. Wszelka działalność jezuitów we Francji jest zatrzymana.

1763r. - Biskup Gloucester, Warburton, wyszydza Wesleya za jego rozesłanie kaznodziei.

1763-1783 - Król Anglii, Jerzy III, podburzony przez parlament, obciąża w rozmaity sposób kolonie amerykańskie, wskutek czego w 1773r. wybucha rewolucja i trwająca do 1783r. wojna, zakończona zdobyciem niepodległości przez Amerykę.
  1764r. - Wilhelm Cudworth atakuje metody i nauki Wesleya, tak przez swoje pisma jak i przy pomocy drugich.
  1764-1795 - Panowanie w Polsce Stanisława Augusta Poniatowskiego. Elekcja odbyła się przy obecności wojsk rosyjskich pod Warszawą. Króla wybrała caryca rosyjska Katarzyna II. Wbrew oczekiwaniom w Polsce rozpoczynają się reformy.
  1765r. - W Polsce w Warszawie powstaje pierwsza świecka szkoła, Szkoła Rycerska. Wychowywała się w niej przyszła kadra oficerów.
  1766r. - W Polsce zawiązuje się konfederacja różnowierców w Słucku i Toruniu. Domagają się oni równouprawnienia innowierców w Polsce.
  1767r. - W Polsce zawiązuje się konfederacja radomska przywódców katolickich w obronie "wiary i wolności" katolickiej. Nasila się spór religijny w Polsce.
  1767r. - Hiszpania aresztuje wszystkich jezuitów w swoim kraju i usuwa ich na terytorium papieskie. Jezuitów usunięto ze wszystkich państw rządzonych przez dynastię Burbonów. Jezuitów wypędza Królestwo Obojga Sycylii.
  1768r. - W Polsce sejm przywraca innowiercom dawne ich prawa. Uzyskują swobodę kultu i prawo budowy świątyń i szkół. Katolicyzm został przy tym formalnie uznany za religię panującą. Osobnymi uchwałami były prawa kardynalne dotyczące ustroju państwa.
  1768r. - W Polsce zawiązuje się konfederacja w Barze w obronie praw katolicyzmu i szlachty oraz niezależności państwa. Wybucha wojna domowa, w które włączają się wojska rosyjskie. Walki trwają aż do 1772r., kiedy to ostatnie oddziały skapitulowały broniąc Wawelu i Częstochowy przed wkraczającymi wojskami zaborczymi.
  1768-1774 - Wojna turecko-rosyjska. Turcja zaniepokojona wzrostem potęgi Rosji domaga się od niej wycofania wojsk rosyjskich z Polski. Rosja zdobywa Krym i rozbija wojska tureckie. Rosja decyduje się na rozbiór Polski.

1769-1774 - Panowanie papieża Klemensa XIV. Został prawdopodobnie otruty przez jezuitów.

1769-1779 - Wesley jest wciągnięty w spór kalwiński z Topladym i innymi.
  1772-? - Życie i działalność Stone`a.

1772r. - Pierwszy rozbiór Polski. Prusy zagarnęły: Warmię, Pomorze, malborskie i chełmińskie, ale bez Gdańska i Tczewia. Razem 36 tysięcy km2 i 580 tysięcy mieszkańców. Austria zajęła: część krakowskiego i sandomierskiego, oraz ruskie. Razem 83 tysiące km2 i 2 miliony 650 tysięcy mieszkańców. Rosja zajęła: ziemie na wschód od Dźwiny i Dniepru i wschodnią Białoruś. Razem 92 tysiące km2 i 1 milion 300 tysięcy mieszkańców.
  1772r. - W Polsce działa około 104 kolegiów, w których wraz z 10 kolegiami akademickimi, uczyło się do 35 tysięcy młodzieży.

1773r. - Powszechna nienawiść do jezuitów wymagała dla ratowania papiestwa, przejściowego odcięcia się od tego zakonu. Dlatego papież Klemens XIV ogłosił kasatę zakonu jezuitów. Gdy ich likwidowano, jezuici mieli 23 tysiące członków w 1600 domach zakonnych.

1773r. - W Polsce sejm powołuje Komisję Edukacji Narodowej, która otrzymuje 66 kolegiów, dawniej jezuickich. Szerząc oświatę korzystają z olbrzymich funduszy dóbr zakonnych. Nowy system szkolny kładł silny nacisk na udostępnianie oświaty mieszczaństwu i chłopom.

1775-1799 - Panowanie papieża Piusa VI. Specjalnym edyktem przywrócił on średniowieczne metody poniżania Żydów i dodał jeszcze nowe formy ich upokarzania. Zabroniono im posiadania powozów, wznoszenia nagrobków, itd.
  1775r. - Kościół Rzymski posiada około 300 tysięcy zakonników w ogromnej większości rezydujących w miastach.

1775-1783 - Wojna o niepodległość Stanów Zjednoczonych Ameryki Północnej. Anglia ponosi klęskę i Stany Zjednoczone uzyskują niepodległość. Francja, która od 1777r. popierała Stany Zjednoczone, triumfuje ale wychodzi z tej wojny finansowo rozbita i doprowadzona do ruiny.
  1776r. - Polska znosi karę śmierci za czary i zakazuje dopuszczania tortur w śledztwie.
  1776r. - Kongres w Filadelfii uchwala Deklarację Niepodległości Stanów Zjednoczonych Ameryki (United States of America - USA) podpisaną przez 13 stanów: Connecticut, Delaware, Georgia, Karolina Pn., Karolina Pd., Kentucky, Maryland, Massachusetts, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork, Pensylwania, Rhode Island, Wirginia i dystrykt Kolumbia.
  1777r. - W Polsce dokonuje się reforma Akademii w Krakowie i Wilnie.
  1779r. - W Anglii Ned Ludd pierwszy niszczy "odbierające pracę" krosna w fabryce.

1782-1849 - Życie i działalność Millera.

1784r. - James Watt wynalazł w Anglii maszynę parową.
  Zaczyna się rewolucja przemysłowa XVIII w. Krajem przodującym była Anglia. Wykorzystywano głównie energię pary, zastępując pracę ludzką maszynami. Przodowały w tym przemysł włókienniczy, górnictwo i hutnictwo. W związku z rewolucją przemysłową zaczęły pojawiać się coraz liczniejsze fabryki, i pojawiła się klasa robotnicza. Byli to chłopi pracujący w fabrykach i mieszkający w ich pobliżu. Postępowało powoli ograniczanie roli arystokracji rodowej.

1786r. - Urodzenie się Marii Jones.

1787-1792 - Wojna Turcji z Rosją i Austrią, zakończona klęską Turcji, której grozi całkowity upadek i rozbiór państwa.
  1788-1792 - W Polsce obraduje Sejm Czteroletni.
  1780-1790 - Panowanie cesarza świętego cesarstwa rzymskiego narodu niemieckiego Józefa II. Równouprawnił on wszystkie wyznania chrześcijańskie, przez co pozbawił Kościół katolicki naczelnego stanowiska i poddał go kantroli państwa.
  1789-1799 - Wybucha wielka rewolucja francuska, która znosi absolutną monarchię we Francji, a ustanawia republikę. W większej części Europy rozszerza się republikanizm. Nawet kler francuski częściowo poddaje się i popiera republikę.
  1789-1791 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Konstytuantą. Początek rewolucji następuje 14 lipca 1789r. (zburzenie Bastylii). Zamieszki w Paryżu i na prowincji. Konfiskata dóbr kościelnych. Zaostrza się konflikt z królem i klerem.
  1786r. - Pierwsze gazowe oświetlenie miasta - Wurzburg w Niemczech.
  1789r. - Wybuch rewolucji francuskiej (14 VII). Wrzenie rewolucyjne ogarnia cały kraj. Burzone są zamki, dwory, plebanie i klasztory. Z kraju ucieka kilka tysięcy szlachty i duchownych. We Francji ogłasza się równość wszystkich wobec prawa i znosi się przywileje stanowe, poddaństwo i pańszczyznę. "Deklaracja Praw Człowieka i Obywatela" głosi wolność osobistą, równość wszystkich obywateli, wolność wyznania, myśli, słowa i druku. Dobra kościelne zostają upaństwowione. W trakcie rewolucji Francuzi odrzucają chrześcijaństwo, rabują rozległe posiadłości kościelne, szlacheckie i królewskie. W wielkiej rzezi ginie 1 milion 22 tysiące szlachty i księży. Wpływ francuskiej niewiary jest roznoszony przez armie Napoleona, i wielce podkopał władzę królów i kleru. Francuscy żołnierze złamali inkwizycję, kładąc kres torturom i karze śmierci za przekonania religijne. W Paryżu, w momencie wybuchu rewolucji, było aż 118 domów zakonnych.
  Szatan wzbudzając rewolucję francuską miał zamiar wywołać alarm i strach w Europie, szczególnie między ludźmi wpływowymi, przeciwnymi wolności. Szatan postawił im za przykład Francję, w której przesądy Rzymu zostały obalone. Wykazał w ten sposób, że jeżeli wolność się rozpanoszy, natenczas upadnie porządek i wszelkie prawa w Europie. To było arcydzieło Szatana, zamierzone aby przepędzić ludzi miłujących pokój. Władcy i ich poddani zostali jednocześnie zachęceni do ponownej łączności i harmonii z papiestwem. Plan ten jednak nie powiódł się z powodu przeważającej siły Bożej, która sprawiła, że wszystkie rzeczy obróciły się na dobro. Prawda rozlała się po Francji, a następnie ludy Europy przyswoiły sobie te zasady wolności do tego stopnia, że papiestwo i arystokracja utraciły swoją wcześniejszą władzę nad ludem. Było już za późno na przywrócenie władzy papieskiej na poprzednie stanowisko.
  1789-1801 - Prześladowania Kościoła Rzymsko-Katolickiego w rewolucyjnej Francji, która próbuje wprowadzić kult świecki.
  1791r. - Uchwalenie w Polsce Konstytucji 3 Maja. Jest to pierwsza ustawa zasadnicza w Europie. Wprowadzenie monarchii konstytucyjnej, rozciągnięcie pojęcia "naród" na mieszczan i chłopów.
  1791r. - Rewolucyjna Francja uchwala konstytucję (3 IX).
  1791-1792 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Legislatywą. Rządy zwolenników republiki (żyrondystów). W kraju panuje chaos i głód wśród biedoty. W celu rozładowania napięcia wewnętrznego wypowiedziano wojnę Austrii i wezwano wszystkich obywateli do broni. W Paryżu wybuchają zamieszki (druga rewolucja), król zostaje aresztowany.
  1791r. - Do USA dołącza stan Vermont.

1791r. - Wesley umiera po zaapelowaniu do swoich zwolenników, aby stali przeciwko wszelkim skłonnościom klerykalistycznym.
Papież zaczyna się opierać zasadom francuskiej republiki i nawołuje do społeczności narodów pod wpływem papieskim.
  1792r. - Zorganizowanie przez Carey`go pierwszego obconarodowego Stowarzyszenia Misjonarskiego.

1792r. - Do USA dołącza stan Tennessee.
  1792r. -Dania wydaje zakaz handlu niewolnikami.
  1792r. - W Polsce zawiązuje się konfederacja targowicka, na rozkaz carycy w proteście przeciwko reformom. Konfederaci zwrócili się do Rosji o pomoc w obronie wolności szlacheckiej.
  1792r. - Wojna polsko-rosyjska w obronie Konstytucji 3 Maja. Po klęskach, król Polski wydaje rozkaz zaprzestania walk obronnych. Rządy przejmuje Targowica.
  1792-1797 - Pierwsza wojna koalicyjna Francji z Prusami i Austrią. Paryż jest zagrożony, ale później w 1792r. Prusacy ponoszą klęskę pod Valmy, a Austriacy w Belgii. Jednak koalicja antyfrancuska pozyskuje sojuszników w samej Francji. Doszło do zdrady i spisków kontrrewolucyjnych. Monarchiści wydali w obce ręce Tulon, w Wendei wybuchło powstanie. W tej sytuacji jakobini przeprowadzili reformę w wojsku francuskim i zwiększyli jego liczebność do 1 miliona. Prowadzone walki sprzyjały energicznej propagandzie idei rewolucyjnych w sąsiednich krajach, a zwłaszcza w Niemczech i Włoszech, których wewnętrzne rozbicie stanowiło dodatkowy bodziec zachęcający do przeciwstawienia się stosunkom feudalnym. W 1795r. Prusy uznają ustrój republikański we Francji i wycofują swoje wojska. W 1796r. Bonaparte pobija Austriaków we Włoszech i zmusza ich do podpisania pokoju. Włochy i Szwajcaria zostają podbite przez Francję. Republika francuska jest uratowana.
  1792-1793 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Konwentem. Zwolennicy republiki (żyrondyści) starają się ograniczyć rewolucję. Następuje zniesienie monarchii i ogłoszenie Francji republiką. Pogarsza się stan gospodarki. Po obaleniu monarchii (21 IX 1972r.) i ustanowieniu republiki, wzmocnione siły rewolucyjne zmobilizowały cały naród do walki z najazdem.
  1793r. - Rewolucyjna Francja skazuje na śmierć króla Francji, Ludwika XVI, jako zdrajcę ojczyzny.
  1793r. - Aleksander Mackenzie bada Kanadę i odkrywa rzekę Mackenzie.
  1793r. - Drugi rozbiór Polski. Prusy zajęły: Gdańsk, Toruń, Wielkopolskę i Mazowsze. Razem 58 tysięcy km2 i ponad 1 milion mieszkańców. Rosja zajęła: większość Białorusi, Ukrainę naddnieprzańską i Podole. Razem 280 tysięcy km2 i 3 miliony mieszkańców. Okrojone państewko polskie znalazło się pod protektoratem rosyjskim.
  1793-1794 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Dyktaturą jakobinów. Klub polityczny jakobinów przejmuje władzę i wprowadza rządy terroru. Jakobini próbują przebudować cały porządek społeczny. Rozpoczyna się walka z religią, zostaje zniszczony wystrój katedry Notre Dame w Paryżu. Gospodarka załamuje się. Jakobini uchwalają "dekret o powszechnym obowiązku służby wojskowej". W ten sposób powstaje pierwsza armia z powszechnego poboru.
  1794r. - W Polsce wybucha powstanie kościuszkowskie skierowane przeciw Rosji.
  1794-1795 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Koalicją termidoriańską. Następuje przewrót i zaczyna się terror antyjakobiński. Przywrócenie swobód gospodarczych i politycznych. Zły stan gospodarki.
  1794r.- Francja przeciw koalicji pragnącej stłumić rewolucję wystawia ponad milionową armię żołnierzy.
  1795r. - Trzeci rozbiór Polski. Prusy zajęły: resztkę Mazowsza i Litwę po Niemen. Razem 48 tysięcy km2 i 1 milion ludności. Austria zajęła: Małopolskę między Pilicą i Bugiem z częścią Podlasia i Mazowsza. Razem 47 tysięcy km2 i 1 milion 500 tysięcy mieszkańców. Rosja zajęła: pozostałe tereny, razem 120 tysięcy km2 i 1 milion 200 tysięcy mieszkańców.
      Upadek niepodległości państwa polskiego.
1795-1799 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Dyrektoriatem. Zawężenie praw wyborczych do najbogatszych, tolerancja religijna. Bardzo zły stan gospodarki, inflacja i fala spekulacji. Finanse państwa są ratowane przez zwiększenie podatków i wojny zaborcze.
  1795r. - Francuzi umocniają się na linii Renu, a następnie przenoszą walki do południowych i środkowych Niemczech. Równocześnie armia francuska dowodzona przez Napoleona Bonaparte zajmuje północne Włochy i zmusza Austrię do zawarcia pokoju.
  1795-1804 - Rząd francuski słownie i czynnie atakuje teorie anty-republikańskie papieża, przez co papiestwo ponosi porażkę.
  1795r. - Księża katoliccy, którzy odmówili złożenia przysięgi na konstytucję, zostają deportowani z Francji bez prawa do powrotu.
  1797r. - Bonaparte (od 1796r. walczy on we Włoszech) pokonuje armię papieską i zmusza papieża Piusa VI do zawarcia pokoju i zapłacenia kontrybucji.

1798r. - Francuzi zajmują Rzym i proklamują Republikę Rzymską. Papież Pius VI zostaje jako jeniec wywieziony do Francji. Ogłoszono detronizację papieża Piusa VI. Republikanie ustawili przed zamkiem św. Anioła symboliczny posąg, na którym bogini Wolności deptała tiarę papieską. Papież umiera następnego roku.
  Od tej pory władza papieska jest już tylko cieniem przeszłej świetności. Żaden papież nie wspomni już swoich prawach do stanowienia królów, lub zrzucaniu ich z tronów.

1798-1802 - Druga wojna koalicyjna Francji i Hiszpanii z Anglią, Austrią, Rosją, Portugalią, Neapolem i Turcją.

1799r. - Początek czasów ostatecznych. Początek okresu, w którym ma upaść wszystko co należy do systemu babilońskiego.
  Jest to także koniec fałszywego papieskiego tysiącletniego królestwa chrystusowego na ziemi (799-1799). Rzymscy katolicy uzważają, że teraz nastał dla nich maluczki okres z Objawienia Jana 20, i dalej podtrzymują swoje pretensje do panowania nad ziemią. Wszystkie ograniczenia w ich panowaniu uważają za sprawkę szatańską. Wielka jest przewrotność szatana.

1799-1804 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Konsulatem. Dyktatura wojskowa Napoleona stojąca na straży interesów burżuazji.
  1799r. - Napoleon dokonuje zamachu stanu, obala Dyrektoriat i zostaje pierwszym konsulem. Toruje on sobie drogę do dyktatury wojskowej.
  1799r. - Napoleon po powrocie z wyprawy do Egiptu, zmienia swój stosunek do kościoła rzymsko-katolickiego i podpisuje konkordat, mocą którego religia katolicka zostaje przywrócona we Francji.

1800r. - Obranie papieża Piusa VII, który w swej mowie ogłosił, że nauką Ewangelii jest, by wszyscy byli posłuszni istniejącym rządom.
  1800-1823 - Panowanie papieża Piusa VII. Wybrany w Wenecji, znajdującej się wtedy pod rządami i wpływami Austrii.

1800r. - Maria Jones odbywa 25-milową podróż na boso do księdza metodyskiego Karola z Bali w Wali, aby za oszczędności 6-lat życia kupić Biblię. Niestety Biblie były już rozsprzedane, a wydawca wycofał się z tej pracy. Maria Jones rozpłakała się gdy to usłyszała. Ksiądz Karol wzruszył się tym i dał jej Biblię, którą już obiecał komuś innemu, i Maria Jones z radością udała się na boso w powrotną 25-milową podróż do domu.

1800-1838 - W Chinach wzrasta przemyt i handel opium z 120 ton (1800r.) do 2400 ton (1838r.). Głównymi przemytnikami są kupcy cudzoziemscy, przeważnie pochodzący z chrześcijańskich państw Europy.
  1801r. - Francja podpisuje z Kościołem katolickim konkordat i następuje przywrócenie swobody kultu katolickiego.

1801r. - Barton Stone zaczyna głosić doktrynę, że Biblia jest jedynym wyznaniem wiary i środkiem jedności ludu Bożego.
  1802r. - Pan Karol z Bela w Walii, opowiada przed towarzystwem traktatowym zdarzenie o Marii Jones, która od 1794r. oszczędzała pieniądze i odbyła daleką podróż boso w celu kupienia sobie Biblii, przy czym apeluje on do stowarzyszenia o większe wydanie Biblii.

1803-1805 - Trzecia wojna koalicyjna Francji, Hiszpanii i księstw niemieckich przeciw Anglii, Rosji, Szwecji, Portugalii i Neapolowi. Francuzi wygrywają na lądzie, a Anglicy na morzu. W 1805r. Francuzi rozbijają Austriaków pod Austerlitz i wkraczają do Wiednia.

1804r. - Początek pracy Barton`a W. Stone, głoszącego doktrynę: Jedność ludu Bożego uzasadniona jest Biblią, która jest jedynym wyznaniem wiary. Jego pomocnikami byli Tomasz Kampbell. Działali w Stanach Zjednoczonych, w Kentucky i Pennsylwanii. Ten ruch Maluczkiego Stadka obstający przy tym, że jedność chrześcijan ma być na podstawie Biblii wolna od wszelkich elementów sekciarstwa, został zamieniony w sektę. Pracę tą wykonał utracjusz korony, członek klasy Wielkiego Grona, Aleksander Kambell i jego pomocnicy Samuel Rogers, Jan Smith, Tomasz Allen, Władysław Scott i Izaak Erret. Błędem, który oni wprowadzili było zanurzenie w wodzie na przebaczenie grzechów - chrzest Jana - i tygodniowe obchodzenie Wieczerzy Pańskiej. Powstał Kościół Uczni. Domagali się jedności między ludem Bożym poprzez przyjęcie Jezusa jako Zbawiciela, posłuszeństwo Jemu jako Panu i przyjęcie Biblii za jedyne wyznanie wiary. Te wymagania w porównaniu z takimi jakie stawia np. papiestwo, są faktycznie małymi i gwarantują jedność między ludem Bożym. Wykazali, że sekciarstwo podzieliło lud Boży, czyniąc go nieprzyjaznym, zazdrosnym, partyjnym, podłym, nikczemnym, samolubnym. Ludzkie wyznania są produktem wielkiej nieświadomości, zabobonów i zepsucia obyczajów, które prowadzą do zepsucia obyczjów, niezgody, próżnej chwały, błędu, podziału, stronnictwa, zrywania braterskiej społeczności, nieprzyjmowania postępującej Prawdy i osadzania w bagnie reakcjonizmu. Wszystko to można usunąć jeśli Biblie uzna się za jedyne wyznanie wiary, mając ufność, że gdy nadejdzie właściwy czas Pan przez swego Ducha otworzy tajemnice w niej zawarte tym, co będą chodzili w świetle postępującym. Wszystkie wyznania i sekty są związane regułami i przepisami oraz ludzkimi łańcuchami, które zakuwają (wiążą) tych, co je przyjmują do duchowej niewoli i zatrzymują ich wzrost duchowy odcinając od postępującej Prawdy. Ich hasłem było: "O czym Pismo Św. mówi, my mówimy; o czym Pismo Św. milczy, my milczymy". Jest to bezpieczne postępowanie, które prowadzi do jedności ludu Bożego. Wykazywali, że taka jedność przynosi chwałę Bogu. Pomaga to braciom miłować się wzajemnie i powiększa ich gorliwość. Uczy długiej cierpliwości i wytrwałego znoszenia różnic małej wagi. Jest także podporą łagodności, pokory, cichości, roztropności i grzeczności. Czyniło to człowieka tolerancyjnym tam, gdzie tolerancja była cnotą, a nieugiętym tam, gdzie stałość była wymaganą. Kościół Uczni kładł nacisk na zanurzeniu w wodzie, jako niezbędnemu na odpuszczenie grzechów, zamiast na jedności Kościoła opartej na Biblii.

          Kościół Uczni

1804r. - Powstało pierwsze Towarzystwo Biblijne, za namową pana Karola stworzone, gdyż dwa lata wcześniej namawiał do tego współpracowników. Powstało Brytyjskie Obconarodowe Towarzystwo Biblijne. Wydano setki milionów Biblii w przeszło 400 językach po całym świecie.

1804-1816 - Deszcz Biblii przez stowarzyszenia biblijne sprowadza kłopoty na Rzym i papieskie zabranianie Biblii. Biblia jest pochodnią prawdziwej wolności, równości i braterstwa: a jej oswobodzenie w 1804r., uczyniło niemożliwym panowanie wszechwładzy papieskiej nad nowoczesnym światem!

1804-1814 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Cesarstwem. Francja walczy o hegemonię w Europie.
  1804r. - Uroczysta koronacja Napoleona Bonaparte na cesarza Francuzów, dokonana w obecności papieża Piusa w Paryżu.
  1804r. - We Francji po raz pierwszy zaczęto puszkować żywność. Usprawnia to zaopatrzenie armii.
  1805r. - Napoleon zadaje srogą klęskę klerowi za jego chęć zniweczenia jego rekomendacji dotyczących Francji.
  1805r. - Francuzi rozbijają Austriaków pod Austerlitz i wkraczają do Wiednia.
  1806r. - Napoleon podbija Holandię i tworzy Związek Reński z 16 państw niemieckich pod protektoratem Napoleona.
  1806r. - Święte Państwo Rzymskie zostało zniszczone. Trwało 1006 lat.
  1806r. - Cesarz Franciszek II zrzeka się tytułu władcy "Świętego Cesarstwa Rzymskiego Narodu Niemieckiego" i jako Franciszek I przybiera tytuł "cesarza Austrii".
  1806-1807 - Czwarta wojna koalicyjna Francji i Związku Reńskiego z Saksonią, Prusami i Rosją. Napoleon rozbija Prusaków pod Jeną i Auerstadt, wkracza do Berlina, Warszawy i Królewca. Rosjanie ponoszą klęskę pod Iławą i Frydlandem. Prusy tracą połowę swego terytorium.
  1807r. - Utworzenie Księstwa Warszawskiego z Fryderykiem Augustem I, królem saskim, na tronie książęcym.
  1807r. - Pierwszy okręt parowy zaczyna kursować.
  1808-1814 - Wojna Napoleona w Hiszpanii i Portugalii. Francuzi znoszą w Hiszpanii inkwizycję i prawa feudalne, oraz wprowadzają równość wszystkich wobec prawa. Duża część armii francuskiej jest odtąd związana walkami w Hiszpanii.
  1809r. - Wojna z piątą koalicją Francji, Księstwa Warszawskiego i Rosji przeciw Austrii i Anglii. Okrojenie terytorium Austrii. Francja u szczytu swej potęgi.

1809r. - Papież Pius VII, uznany za zbyt nieposłusznego, zostaje porwany z Rzymu i przewieziony do Savone, później do Fontainebleau. Napoleon zostaje ekskomunikowany. Dekret Napoleona jednoczący państwo kościelne z Francją.
  1811r. - Zburzono klasztor w Cluny we Francji.

1811r. - Spór Napoleona z papieżem o inwestyturę biskupów. Papież nie chce zatwierdzić wszystkich nowych nominacji biskupów. Następują prześladowania wobec opornych biskupów.

1811r. - W Anglii następuje pierwsze wystąpienie robotników niszczących maszyny, uważane za główne źródło bezrobocia i nędzy.
  1811r. - Wyzwoliły się ziemie dzisiejszej Kolumbii i Wenezueli, jako państwo Nowa Granada.
  1812r. - Do USA dołącza stan Luizjana.
  1812r. - Wynaleziono pierwsze karabiny odtylcowe.
  1812r. - Wyprawa Napoleona na Moskwę, zakończona klęską wojsk francuskich.
  1813-1814 - Szósta wojna koalicyjna Francji z Anglią, Austrią, Rosją, Prusami i Szwecją. Napoleona opuszczają sojusznicy i wojska francuskie ponoszą klęskę pod Lipskiem i tracą Paryż. Napoleon zrzeka się korony, zatrzymuje dożywotnie wyspę Elbę i tytuł cesarza. We Francji następuje restauracja Burbonów, królem zostaje Ludwik XVIII.
  1814-1815 - W rewolucji francuskiej etap zwany: Restauracją Burbonów. Ludwik XVIII próbuje zachować równowagę między bonapartystami a monarchistami.

1814r - Papież Pius VII rozpoczyna wysyłanie serii pogróżek towarzystwom biblijnym, trwające wiele lat. Przywrócenie do istnienia zakonu jezuitów.

1814-1815 - Konferencja w Wiedniu po porażce Napoleona, na którą nie zaproszono papieża, co pokazuje odrazę Państwa do Kościoła. Władcy europejscy utworzyli jednak na nowo państwo kościelne. Francuska rewolucja (głoszenie wolności, równości ibraterstwa przeciwko królom, klerowi i arystokratom), wojny Napoleona (rozprzestrzenianie tych idei na całą Europę przez militarystów, rewolucjonistów i oświecicieli francuskich) oraz wylanie Biblii (głoszenie nauk biblijnych i żądanie od Rzymu udzielania biblijnych odpowiedzi), przyczyniło się do ograniczenia wszechwładzy papiestwa. Deszcz prawdy biblijnej uczynił niemożliwym do panowania wszechwładzę papiestwa!
  1814r. - W Hiszpanii zostaje przywrócona inkwizycja.
  1814r. - Wyzwolił się Urugwaj.
  1815r. - W rewolucji francuskiej etap zwany: "Stu dniami Napoleona". "Sto dni Napoleona", w czasie których Napoleon opuszcza Elbę i wraca do Paryża. Ponosi klęskę w bitwie pod Waterloo. Napoleon abdykuje i jako więzień trafia na wyspę Św. Heleny, gdzie przebywa do śmierci (5 V 1821r.).

1815r. - Po upadku Napoleona, papież Pius VII powraca do Rzymu.

1815r. - We Francji biały terror.
  1815r. - "Święte Przymierze" zawarte pomiędzy Austrią, Prusami i Rosją w celu niedopuszczenia do rewizji zawartych traktatów. Władcy zamierzają przeciwstawić się ruchom rewolucyjnym wszystkimi siłami jakie posiadają.
  1815r. - Proklamowanie w Warszawie Królestwa Polskiego, któremu car rosyjski Aleksander I nadał konstytucję.

1816-1825 - Klątwa papieska przeciwko "szkodliwym Stowarzyszeniom Biblijnym".

1816r. - Utworzenie uniwersytetu w Warszawie przez cara Aleksandra I.
  1816r. - Proklamowanie niepodległości Argentyny, uwolnionej spod jarzma hiszpańskiego. Ówczesna nazwa kraju brzmiała: Zjednoczone Prowincje La Plata.
  1816r. - Do USA dołącza stan Indiana.
  1817r. - Do USA dołącza stan Missisipi.
  1817r. - Raport sekretarza generalnego przy Inkwizycji wykazuje, że w latach 1481-1808 z rozkazów tylko jednego Świętego Officium Inkwizycji skazano na śmierć 31 912 osób, a 300 tysięcy torturowano.
  1818-1883 - Karol Marks, niemiecki rewolucjonista, twórca socjalizmu naukowego, materializmu dialektycznego i historycznego, autor "Kapitału", przywódca I Międzynarodówki.
  1818r. - Proklamacja niepodległości Chile, uwolnionej spod jarzma hiszpańskiego.
  1819r. - Do USA dołączają stany Alabama i Illinois.
  1819r. - Krach finansowy kończy wielki boom spekulacyjny w USA trwający od1812r. Spekulacje nieruchomościami i farmami dla osadników były zasilane przez banki, przy czym kredyty przydzielano często niezgodnie z prawem. Zamieszany w nieuczciwe spekulacje Second Bank of American został zmuszony do wycofania się z udzielonych wcześniej pożyczek, co zapoczątkowało kryzys finansowy.
  1819r. - Wynaleziono napęd statków za pomocą śrub.
  1820-1895 - Fryderyk Engels, najbliższy współpracownik Marksa, współtwórca socjalizmu naukowego i współzałożyciel I Międzynarodówki.
  1820r. - Do USA dołączają stany Maine i Ohio. Stany Zjednoczone Ameryki mają 9,6 miliona ludności.
  1820-1860 - Do Stanów Zjednoczonych przybyło ponad 5 milionów imigrantów europejskich, przede wszystkim z Irlandii, Niemiec i Anglii.
  1820-1822 - Rewolucja w Hiszpanii przywraca konstytucję z 1812r. i znosi inkwizycję.
  1820-1821 - Rewolucje w Piemoncie i Neapolu we Włoszech, które doprowadziły do interwencji wojsk austriackich we Włoszech.

1821r. - Papież Pius VII wydaje bullę "Ecclesiam a Jesu Cristo", potępiającej ruch karbonariuszy. Ruch karbonariuszy, tj. węglarzy, powstał około 1802r. i miał na celu zjednoczenie Włoch i zniesienie absolutyzmu i zależności od Austrii.

1821r. - Cesarz Austrii Franciszek I, zwraca się do nauczycieli gimnazjum w Lublanie: "Trzymajcie się dawnego porządku. Jeżeli przodkowie mogli być z niego zadowoleni, dlaczego miałby on nam nie wystarczać. Nie potrzebuję uczonych, lecz wiernych poddanych, starajcie się w tym duchu wychowywać młodzież." Ludzi o odmiennych poglądach skazywano na kary więzienia.
  1821-1829 - Wojna wyzwoleńcza Grecji przeciw Turcji. W 1822r. Grecja ogłasza niepodległość.
  1821r. - Wyzwolenie się Peru, Hondurasu i Nikaragui spod władzy Hiszpanii. W Meksyku kończy się wojna wyzwoleńcza, trwająca od 1810r.
  1821r. - Do USA przyłącza się stan Missouri.
  1822r. - Uznanie przez Portugalię niepodległości Brazylii. Wolność uzyskuje Ekwador.
  1822-1838 - Wolne kraje Ameryki Środkowej utworzyły związek zwany Stany Zjednoczone Ameryki Środkowej.
  1823r. - USA ogłaszają doktrynę Monroe, przeciwną istnieniu kolonii europejskich na półkuli zachodniej.
  1823r. - Wojska francuskie tłumią rewolucję w Hiszpanii i okupują ten kraj do 1828r.

1823-1829 - Panowanie papieża Leona XII.
  1823-1830 - W Państwie Kościelnym za rządów papieży Leona XII i Piusa VIII, odbywały się liczne procesy przeciwko uczestnikom tajnych stowarzyszeń rewolucyjnych. W 1825r. skazano 508 osób.

1824r. - W Wielkiej Brytanii przyznano związkom zawodowym prawo swobodnego rozszerzania się.
  1825r. - Wynaleziono liniękolejową.
  1825r. - W Rosji było ponad 5 tysięcy zakładów przemysłowych.
  1825r. - Wybuch powstania dekabrystów (tj.grudniowców) w Petersburgu w Rosji. Zostało ono stłumione.
  1825r. - Faktyczna legalizacja związków zawodowych robotników w Anglii.
  1825r. - Proklamacja niepodległości Boliwi, uwolnionej spod jarzma hiszpańskiego.

1826r. - Bulla papieża Leona XII "Qua graviora", która potępiała wolnomularstwo.

1826r. - Początek ruchu Kampbelitów, który odrzucił ideę denominacji, sekciarzy. Od tego czasu prawdziwy Kościół trzymał się czystym bez sług sekciarskich, będąc zadowolonym z Biblii.

1827-1858 - Trzykrotny wzrost przemysłowy we Francji. W 1830r. było 625 fabryk o napędzie parowym, w 1847r. było już 4853. Wzrost klasy robotniczej.
  1828r. - Ogłoszenie niepodległości przez Urugwaj.
  1828-1829 - Wojna turecko-rosyjska, w której Rosja podbiła deltę Dunaju oraz kolejne ziemie na Zakaukaziu. Rosja dąży do wyjścia z Morza Czarnego na Morze Śródziemne.

1829-1830 - Panowanie papieża Piusa VIII. Nazwał Pismo Święte "ośrodkiem zarazy heretyckiej".

1829r. - Wilhelm Miller otrzymuje światło odnośnie chronologii biblijnej, a tym sposobem staje się pierwszą z "panien" z przypowieści o wychodzących pannach na spotkanie Oblubieńca.
  1829-1844 - Ruch Millera realizuje rozkaz Boży, aby Kościół wyszedł na spotkanie Chrystusa we Wtórym Przyjściu. Ten rozkaz obejmuje polecenie odłączenia się od symbolicznego miasta Babilon, i udanie się w stan odosobniony, oczyszczonej świątnicy, i w tym stanie czynili postęp do coraz to więcej zbliżającego się Wtórego Przyjścia.

1829r. - W Anglii dopuszcza się katolików do parlamentu i urzędów.
  1830r. - Rewolucja lipcowa w Paryżu. Król Karol X ucieka z Francji, nowym królem zostaje Ludwik Filip. Jego wybór przeprowadzili burżuazyjni liberałowie, którzy obawiali się przywrócenia republiki.
  1830-1831 - W wielu miastach niemieckich mnożą się wystąpienia o charakterze republikańskim. Ruch rewolucyjny ogarnia także Włochy.
  1830-1831 - Powstanie listopadowe w Królestwie Polskim, krwawo stłumione przez wojska carskie. Upada szlachecka koncepcja odbudowy państwa polskiego.
  1830r. - Rewolucja w Belgii. Robotnicy niszczą maszyny w fabrykach. W 1831r. Belgia ogłasza konstytucję i niepodległość.
  1830r. - Rewolucje tego roku były porażką surowych zasad kościelnych katolików. Od tego czasu rozszerzone prawa konstytucyjne uznawały wolność i prawa jednostki.
  1830r. - Powstanie samodzielnego Ekwadoru.

1831-1846 - Panowanie papieża Grzegorza XVI. Nazwał Towarzystwa Biblijne "powszechną zarazą" i nakzał zniszczyć Biblię nawet duchowieństwu.

1831r. - Powstanie robotników w Lyonie we Francji.
  1831r. - Pierwsza kolej parowa zaczyna kursować.

1831r. - Wilhelm Miller zaczyna publicznie nauczać, kładąc szczególny nacisk na proroczą chronologię, Wtóre Przyjście Chrystusa i Tysiącletnie panowanie świętych z Chrystusem po Wtórym Jego Przyjściu. Powrotu naszego Pana spodziewał się w 1843r., a potem w 1844r. Wynikało to z pomyłki w obliczeniach. Tak zaczął się ruch Maluczkiego Stadka oczekującego Powrotu naszego Pana. Ruch ten został zmieniony w sektę Adwentystów, przez utracjuszy koron, członków Wielkiego Grona. Byli nimi Jozue Hines, James i Ellen White, Uriah Smith, Geo Hores i Miles Grant. Po zawodzie 1843r. i 1844r., nie ustalili daty Powrotu naszego Pana, ale dalej oczekują i przyznają się, że są w nieświadomości. Ale głoszą tą błogosławioną nadzieję powrotu naszego Pana, a ona dopomaga ku bogobojności, gdy zaś zapominanie jej prowadzi do światowości. Kładli nacisk na potrzebę oczyszczania się z grzechu, błędu,samolubstwa i światowości. Wskazywali na konieczność miłości ku Bogu, Panu Jezusowi, ku braciom, rodzajowi ludzkiemu, a nawet i nieprzyjaciół, jako niezbędnej, by się okazać zdolnym i mieć udział w chwale, czci i nieśmiertelności. Zmierzało to do wyrobienia miłości w wiernych. Pomagało to uprawiać ducha posłuszeństwa. Zalecali cichość, pokorę i gorliwość. Adwentyści jako główną naukę zaczęli podawać powrót Chrystusa w ciele, zamiast chronologii.

          Kościół Adwentystów

1831r. - Wilhelm Miller wygłasza swój pierwszy wykład o chronologii biblijnej.
  Newman rozpoczyna w angielskim Kościele państwowym ruch powrotny w kierunku rzymsko-katolickim.

1832r. - Powstanie republikańskie w Paryżu, próbujące obalić monarchię. W walkach ginie kilkaset osób.

1832r. - Papież Grzegorz XVI wydaje encyklikę "Cum primum" do wyższego duchowieństwa katolickiego w Polsce, potępiającą powstanie 1830r. Encyklika "Miravi vos" potępia ruch rewolucyjny oraz zasady wolności słowa i sumienia.

1832r. - Zniesienie Królestwa Polskiego.

1833r. - Wilhelm Miller wydaje broszurkę o Wtórym Przyjściu Chrystusa i Jego Królowaniu.

1833r. - Ustawa o założeniu szkół elementarnych we Francji.
  1833r. - Traktat Rosji, Prus i Austrii o współdziałaniu przeciw ruchom niepodległościowym.
  1834r. - Powstania republikańskie w Paryżu i Lyonie.

1834r. - Wilhelm Miller apeluje do kaznodziejów protestanckich i katolickich o współdziałanie w pracy Wtórego Przyjścia Chrystusa Pana.

1834r. - Powstał Niemiecki Związek Celny pod przewodnictwem Prus. Państewka niemieckie w północnych i środkowych Niemczech dążyły do zjednoczenia. Na mocy kongresu wiedeńskiego z 1815r., były one zgrupowane w luźną konfederację 38 państw pod nazwą Związek Niemiecki.
  1834-1839 - Wojna domowa w Hiszpanii.
  1836-1860 - Emigracja z Wielkiej Brytanii i Irlandii do Stanów Zjednoczonych osiągnęła 2,8 miliona osób.
  1836r. - Do USA dołącza stan Arkansas
  1837r. - Do USA dołącza stan Michigan.
  1837-1901 - Panowanie w Anglii królowej Wiktorii
  1837r. - Prezydent USA Jackson wygrywa sprawę z Bank of United States, kładąc kres spekulacjom gruntami sprzedawanymi przez państwo. Jednocześnie załamuje się rynek spekulacji bawełną, związany z kapitałami brytyjskimi. W ten sposób gospodarka pogrąża się w recesji.
  1837r. - Kryzys przemysłowy w Wielkiej Brytanii. Wzmaganie się wśród robotników nastrojów walki o reformy.
  1839r. - Powstanie rewolucjonistów w Paryżu, stłumione przez siły rządowe.
  1839-1867 - W Hiszpanii powstaje około 30 zrzeszeń robotniczych, które są formą pomocy wzajemnej i z czasem przekształcają się w narzędzie oporu przeciwko kapitalizmowi.
  1839r. - Proklamacja niepodległości Gwatemali i Salwadoru.
  1839-1842 - Pierwsza wojna opiumowa w Chinach. Chiny zakazały importu opium do Chin, co było ciosem dla angielskich interesów Kompanii Wschodnioindyjskiej. Chiny ustępują wobec przewagi Anglii. Anglicy otrzymują wysoką kontrybucję wojenną oraz odszkodowanie za stracone opium i Hongkong jako kolonię. "Wojna opiumowa" zmusza Chiny aby wpuściły do kraju śmiercionośny narkotyk - opium, który powoli niszczył naród chiński. Zyski ze sprzedawania opium czerpały europejskie chrześcijańskie narody.
  1840r. - W Anglii, najbardziej uprzemysłowionym kraju świata, robotnicy stanowią 5 % ludności.
  1840r. - We Francji Proudhon próbuje poprzez reformy stworzyć państwo oparte na drobnej własności znajdującej się w rękach robotników i rzemieślników. Rodzi się nurt ruchu robotniczego zwany proudhonizmem.
  1841r. - Uchwalenie we Francji ustawy o ochronie pracy dzieci - zakaz zatrudniania dzieci poniżej 8 lat oraz pracy w nocy poniżej 12 lat.
  1841-1847 - Klęska nieurodzaju w Anglii i Irlandii. Chłopi masowo opuszczają swoje gospodarstwa, a spekulanci wykupują ziemię. Szerzą się głód i epidemie. Około 1 miliona ludzi umiera z głodu.

1843-1844 - Pierwszy i drugi zawód Wilhelma Millera i jego zwolenników.

1844r. - Powstania i strajki robotnicze w Saksonii, Berlinie i na Dolnym Śląsku.
  1844r. - Marks i Engels tworzą w Niemczech nowy nurt ruchu robotniczego zwany komunizmem. Celem było stworzenie społeczeństwa bezklasowego w oparciu o materializm i teorię walk klas. Metodą miała być rewolucja, obalenie kapitalizmu i wprowadzenie socjalizmu.
  1844r. - Pierwszy telegraf zaczyna pracować.
  1845r. - Do USA dołącza stan Floryda i Teksas.
  1846r. - Do USA dołącza stan Iowa.

1846-1878 - Panowanie papieża Piusa IX. Obrońca tradycyjnego porządku społecznego i autorytetu papiestwa. W sławnym "Syllabusie" potępił liberalne prądy umysłowe. Zwołał I Sobór Watykański. Papież Pius IX określił Biblię jako "truciznę" i skazał za jej czytanie wiele osób na wygnanie z granic Państwa Kościelnego.

1846r. - Wilhelm Miller wraz z Buckleyem wyruszają w podróż głoszenia i nauczania.

1846r. - Sformowanie Związku Ewangelicznego, organizacji różnych protestanckich denominacji, założonej w tym celu aby na własną rękę robić tę samą rzecz, którą katolicyzm robił na swoją rękę. Protestanci jednoczą się, organizują się, tworzą nowy system odstępczy.

1846r. - Wzmocnienie dane Kościołowi. Około października 1846r. główni przedstawiciele Kościoła, którzy stanowili wszystkich razem pierworodnych, Maluczkie Stadko i Wielkie Grono, stali się w zarodku odrębnymi świątyniami, oczyszczonymi i odłączonymi od Babilonu, choć nie wszyscy już byli czystymi i odłączonymi. Dlatego obie te klasy złączyły się w pracy, będąc odłączone od wszystkich denominacji i ich błędów.

1846-1848 - Wojna amerykańsko-meksykańska o Teksas, zakończona przyłączeniem do USA Teksasu, Nowego Meksyku i północnej Kalifornii.
  1846-1848 - Kryzys gospodarczy we Francji. Dwukrotny wzrost cen chleba. Skutki kryzysu dotykają robotników, chłopów i mieszczan. Bezrobocie i wzrost nędzy mas robotniczych.
  1846r. - Powstanie w Krakowie, stłumione przez wojska austriackie i chłopów galicyjskich.
  1846-1848 - Na Górnym Śląsku z głodu umiera 18 tysięcy osób.
  1847r. - Kryzys przemysłowy w Niemczech. Nieurodzaj zboża i kartofli. Wybuchają rozruchy głodowe w Berlinie i innych miastach pruskich.
  1847r. - W Wielkiej Brytanii powstaje związek komunistów, który głosił: "Celem związku jest obalenie burżuazji, panowanie proletariatu, zniesienie starego, opartego na przeciwieństwach klasowych społeczeństwa burżuazyjnego i stworzenie nowego społeczeństwa bez klas i bez własności prywatnej".
       1848r. - Wiosna Ludów w Europie.
  1848r. - Opublikowanie w Londynie "Manifestu Komunistycznego" napisanego przez K.Marksa i F.Engelsa. Jest to pierwszy programowy dokument socjalizmu naukowego, formułujący cele ruchu socjalistycznego, zasady strategii i taktyki walki klasowej proletariatu.
  1848r. - Starcia robotników i studentów z policją i wojskiem w Paryżu w lutym, doprowadzają do abdykacji króla Ludwika Filipa. Ogłoszono republikę. W słynnych "dniach czerwcowych" ginie około 4-5 tysięcy robotników, a 11 tysięcy jest aresztowanych. Uchwalenie nowej konstytucji. Prezydentem Francji zostaje Ludwik Napoleon.
  1848r. - Wrzenie rewolucyjne obejmuje Niemcy (w marcu chłopi atakują zamki w Badenii, wybuchają walki w Berlinie). Prusacy brutalnie pacyfikują tereny zabory polskiego (Poznańskie).
  1848r. - W Rosji ogłoszono rozkaz o mobilizacji armii w celu "przeciwstawienia mocnej opory zgubnemu rozpowszechnieniu anarchii".
  1848r. - Walki rewolucyjne w Wiedniu (w marcu, maju i październiku), Budapeszcie (rewolucja w marcu i utworzenie własnego niezależnego rządu Węgier), Pradze (powstanie czerwcowe, krwawo stłumione przez bombardowanie), Krakowie i Lwowie (miasta te są bombardowane i zmuszone do kapitulacji). Węgry stają się niezależnym państwem. Wszystkie narody rozpoczynają walkę wyzwoleńczą. Wybuchają krwawe walki z armią cesarską. Cesarz Ferdynand I abdykuje. Uchwalenie konstytucji uznającej pewne swobody obywatelskie, zostaje ona zniesiona w 1851r.
  1848-1916 - Panowanie cesarza austriackiego Franciszka Józefa.
  1848r. - Rewolucja we Włoszech ogarnia Sycylię, Neapol, Wenecję, Mediolan i Rzym. Wybucha wojna włosko-austriacka. W Rzymie powstanie przeciw papieżowi, który ucieka do twierdzy Gaeta w Neapolu. Proklamowanie republiki w Rzymie, zniesienie doczesnej władzy papieża, gwarantując mu jednocześnie swobodę wykonywania władzy duchowej.

1848r. - Papież Pius IX rzuca klątwę na sprawców przewrotu w Rzymie i zwraca się z prośbą do Austrii, Francji, Hiszpanii i Królestwa Obojga Sycylii o przywrócenie mu władzy poprzez zbrojną interwencję.

1848r. - Walki rewolucyjne w Mołdawii i Wołoszczyźnie, stłumione przez wojska rosyjskie i tureckie.
  1848r. - Wystąpienia o różnym charakterze i różnym nasileniu obejmują Danię, Holandię, Szwecję, Norwegię, Wielką Brytanię i Grecję.

1848r. - Alokucja "Non semel" papieża Piusa IV, potępiająca ruchy rewolucyjne w Europie.

1849r. - Śmierć Millera.

1849r. - Francja i Austria wysyłają swoje wojska do Włoch, aby obalić Rzeczypospolitą Rzymską i przywrócić świecką władzę papieża. W lipcu Francuzi zajmują Rzym.
  1849r. - Wojska austriackie i rosyjskie pacyfikują powstanie Węgrów, po czym przywracają absolutyzm i centralizm.
  1849r. - Walki republikanów w Saksonii, Prusach i Badenii. Prusacy tłumią powstania republikańskie i dążą do zjednoczenia państwewek niemieckich wokół siebie, wykluczając z tego Austrię.

1849r. - Papież Pius IX wydaje encyklikę, w której zapytuje się episkopatu rzymskiego o opinię względem niepokalanego poczęcia Marii.
  1850r. - Kościół Rzymski posiada około 80 tysięcy zakonników, co jest wielkim spadkiem od 1775r.

1850r. - W Anglii legalizuje się hierarchię katolicką (w Szkocji od 1878r.).
  1850r. - Do USA dołącza stan Kalifornia.
  1850-1870 - We Francji podwaja się produkcja przemysłowa. Produkcja stali wzrosła z 13 tysięcy ton do 110 tysięcy ton. Długość linii kolejowych wzrosła z 3 tysięcy km. (1851r.) do 24 tysięcy km. (1870r.).
  1850-1870 - W Wielkiej Brytanii wzrost wydobycia węgla z 34 do 110 milionów ton, czterokrotny wzrost produkcji stali z 1,4 do 6 milionów ton.
  1850r. - W Rosji jest 10 tysięcy zakładów przemysłowych i 0,5 miliona robotników.
  1850r. - W okolicach Łodzi rozwija się przemysł włókienniczy, liczba wrzecion wynosi ponad 61 tysięcy.
  1850-1870 - W Niemczech podwojenie produkcji stali, żelaza i węgla. Wzrost długości linii kolejowych do 11 tysięcy km.
  1851-1861 - Na Śląsku powstaje 20 wielkich pieców na koks.
  1851r. - Zamach stanu we Francji dokonany przez Ludwika Napoleona, który w 1852r. proklamuje drugie cesarstwo i przyjmuje tytuł cesarza Napoleona III (1852-1870).

1852-1916 - Życie i działalność Russella.

1852r. - Czarnogóra wyzwala się spod panowania tureckiego i ogłasza niepodległość.

1852r. - Zaprowadzono nabożeństwa majowe.

1853-1856 - Wojna krymska. Ekspansja Rosji ku Morzu Śródziemnemu napotyka na opór Turcji, którą od 1854r. wspierają Anglia i Francja. Rosjanie zajmują Wołoszczyznę i Mołdawię, w odpowiedzi sprzymierzeni lądują na Krymie. Klęski wojenne wywołują wewnętrzne niepokoje społeczne w Rosji. Rosja ponosi porażkę, traci deltę Dunaju i skrawek Besarabii. Akwen Morza Czarnego zostaje zdemilitaryzowany. Była to pierwsza wojna, w której decydującą rolę odegrała technika wojenna i zaopatrzenie.
  1854r. - Przełamanie izolacji Japonii przez Amerykanów.

1854r. - Papież Pius IX ogłasza naukę o niepokalanym poczęciu Marii.

1855r. - Austria zawiera z Rzymem konkordat. Kościół uzyskuje całkowitą autonomię, religia katolicka jest religią państwową.
  1856r. - W okolicach Jasła powstaje pierwsza prymitywna rafineria ropy naftowej.
  1856-1858 - Druga wojna opiumowa w Chinach, zakończona zwycięstwem Anglii i Francji nad Chinami.
  1857r. - Pierwszy kryzys światowy zaczął się w USA od gwałtownych spekulacji akcjami spółek węglowych oraz terenami kupowanymi przez te spółki. Gdy upadł Ohio Life Insurance and Trust Co., nastąpiło załamanie się licznych banków i towarzystw ubezpieczeniowych.
  1858r. - Do USA przyłącza się stan Minnesota.
  1859r. - Wojna o zjednoczenie Włoch, zakończona wyparciem Austriaków z Włoch i początkiem jednoczenia tych ziem (Lombardia łączy się z Sardynią). Król sardyński Wiktor Emanuel II przyłączył do swego królestwa między innymi papieską Bolonię. Papież Pius IX ekskomunikował sprawców świętokradczej grabieży.
  1859r. - Do USA przyłącza się stan Oregon.
  1859r. - Ukazanie się dzieła Karola Darwina pt. "O pochodzeniu gatunków drogą doboru naturalnego".
  1859-1869 - Zbudowanie Kanału Sueskiego.

1860r. - Encyklika "Nullis certe verbis" papieża Piusa IX, potępia patriotów włoskich dążących do zjednoczenia Włoch.

1860r. - Wzrost gospodarczy Stanów Zjednoczonych Ameryki - wydobycie węgla 1,4 miliona ton, surówki 1 milion ton. USA zajmują czwarte miejsce w świecie pod względem rozwoju produkcji przemysłowej.
  1860r. - W Niemczech Lassalle tworzy nowy nurt ruchu robotniczego zwany lassalizmem. Celem było ponadklasowe państwo służące dobru całego społeczeństwa. Metodą miały być reformy.
  1860r. - Trzecia wojna opiumowa w Chinach, zakończona wydaniem zezwoleń na handel opium w Chinach.
  1860-1861 - Zjednoczenie Włoch, poza obrębem zjednoczonego państwa pozostaje jedynie Wenecja i Państwo Kościelne, ograniczone obecnie do Rzymu i najbliższych okolic.

1861r. - Biblia została przetłumaczona na wszystkie języki i wysłana do wszystkich narodów, na świadectwo wszystkim narodom.

1861r. - Reforma uwłaszczeniowa w Rosji.
  1861-1863 - Zaburzenia strajkowe wśród robotników uralskich w Rosji.
  1861r. - Manifestacje religijno-narodowe w Królestwie Polskim w których ginie 100 osób, i zamknięcie kościołów po ich sprofanowaniu przez wojska rosyjskie. Wprowadzenie stanu wojennego.
  1861r. - Do USA dołącza stan Kansas.
  1861-1865 - Wojna domowa w Stanach Zjednoczonych Ameryki. 11 południowych stanów ogłasza secesję i utworzenie nowego państwa - Confederate States of America. Spotkało się to z kategorycznym sprzeciwem 23 stanów z północy, co doprowadziło do zaciętej wojny domowej, zakończonej porażką stanów południowych i zniesieniem niewolnictwa. Wielkie zniszczenia w południowych stanach, a rozwój przemysłu na północy. Zginęło w tej wojnie ponad 600 tysięcy ludzi.
  1862r. - Utworzenie Kongregacji Kościołów Wschodnich jest początkiem tendencji ekumenicznych.
  1863r. - Powstanie styczniowe w Królestwie Polskim, stłumione przez wojska carskie.
  1863r. - Dalszy rozwój przemysłu włókienniczego w okolicach Łodzi, liczba wrzecion sięga liczby ponad 116 tysięcy.
  1863r. - Powstanie niepodległego państwa Kolumbia.
  1863r. - Do USA dołącza stan Zachodnia Wirginia.
  1863-1864 - Wojna o Szlezwik-Holsztyn pomiędzy Danią a Prusami i Austrią, zakończona pobiciem Danii.
  1864r. - Car kasuje zakony w Królestwie Polskim. Utrata resztek autonomii, konfiskaty i wywózki.
  1864r. - Na Górnym Śląsku jest 93 kopalń. Wydobycie węgla wzrasta do 4 milionów 632 tysięcy ton.
  1864r. - Karol Marks i Fryderyk Engels zakładają w Londynie Międzynarodowe Stowarzyszenie Robotników, nazwane później I Międzynarodówką.
  1864r. - Włochy i Francja zawarły umowę, mocą której Francuzi mieli wycofać swoje wojska z Rzymu, co wystawiało miasto na pastwę wojsk włoskich. Oburzyło to papieża Piusa IX, który wytłumaczył sobie ugodę rządów szerzącym się liberalizmem.

1864r. - Papież Pius IX ogłosił "Syllabus errorum" i towarzyszącą mu encyklikę "Quanta cura", w których potępiono nieograniczoną swobodę wypowiedzi i prasy, oraz zdecydowanie odrzucono równouprawnienie wszystkich religii. Papież wyraził swoją dezaprobatę zwolennikom wolności sumienia i wyznania oraz tym wszystkim, którzy twierdzili, że Kościół nie może stosować przemocy. Potępiono liberalizm, socjalizm, demokrację i zdobycze nowych nauk przyrodniczych. Na liście potępionych zdań znalazły się między innymi: rozdział Kościoła od państwa, ważność małżeństw cywilnych, prawo odmawiania posłuszeństwa legalnym władcom.

1864r. - Do USA przyłącza się stan Nevada.
  1864r. - W Genewie 12 największych państw europejskich podpisało konwencję, na mocy której ranni i personel medyczny obu stron podlegają ochronie, a ludzie ci oznaczeni są znakiem czerwonego krzyża.
  1865-1875 - Do USA emigruje ponad 3,2 miliony ludzi z różnych krajów świata.
  1866r. - Wojna prusko-włosko-austriacka, zakończona zajęciem Wenecji przez Włochów i początkiem hegemonii Prus w Niemczech, bez Austrii. Następuje rozwiązanie Związku Niemieckiego. Prusy, przewodzące Niemieckiemu Związkowi Celnemu, zagarnęły Hanower, Hesję Elektoralną, Nassau, Frankfurt oraz Holsztyn i Szlezwik. Prusy zadziwiają świat umiejętnością prowadzenia wojennej mobilizacji, był to wielki pokaz organizacji armii pruskiej.
  1866r. - Szwed Alfred Nobel wynalazł dynamit.
  1866r. - Położenie na dnie Atlantyku kabla łączącego Amerykę z Europą,, zapoczątkowuje łączność telegraficzną.
  1866r. - Pierwszy kongres I Międzynarodówki w Genewie w Szwajcarii. Marks przygotował program (żądanie ograniczenia dnia pracy do 8 godzin, żądania ruchu zawodowego i spółdzielczego, itp.).

1866r. - Alokucja "Luctnosum et nanquam" papieża Piusa IX, potępia ruch powstańczy 1863r. w Polsce.

1867r. - Prusy utworzyły Związek Północnoniemiecki, a z Bawarią, Wirtembergią, Badenią i Hesją zawarły sojusz wojskowy.
  1867r. - Austria i Niemcy legalizują związki zawodowe.
  1867r. - Przekształcenie Austrii w państwo pod nazwą Austro-Węgry.
  1867r. - Do USA przyłącza się stan Nebraska.
  1867-1882 - Carski zakaz kontaktów duchowieństwa Królestwa Polskiego z Rzymem.
  1867r. - Na Górnym Śląsku produkcja cynku wzrasta do 42 tysięcy ton, i stanowi blisko 40 % światowego zapotrzebowania na cynk.
  1867r. - Karol Marks publikuje w Hamburgu w Niemczech I tom "Kapitału" (tom II w 1885r., tom III w 1894r.).
  1867r. - Drugi kongres I Międzynarodówki w Genewie w Szwajcarii. Początek starć Marksa z anarchistą Bakuninem, Marks zwalcza poglądy anarchistyczne.
  1868r. - W Europie Zachodniej Bakunin tworzy nowy nurt ruchu robotniczego zwany anarcho-kolektywizmem. Celem było natychmiastowe zniesienie państwa i uspołecznienie środków produkcji. Metodą był terroryzm.
  1868r. - Wybuch rewolucji w Hiszpanii. W 1869r. uchwalają nową konstytucję, gwarantując wolność wyznaniową dla wszystkich.

1869-1870 - Sobór Watykański I. Sobór zwołany w 15 rocznicę ogłoszenia dogmatu o Niepokalanym Poczęciu Najświętszej Maryi Panny. Miano rozwinąć zasady potępiające nowoczesne poglądy oraz ogłosić dogmat o nieomylności papieża. Podczas Soboru Watykańskiego papież Pius IX ponosi moralną porażkę. Dochodzi do gorącej dyskusji na temat papieskiego zamiaru podniesienia do rangi oficjalnego dogmatu nieomylności papieża.
1870r. - Sobór powszechny Watykański I uchwala konstytucję dogmatyczną o Kościele "Pastor aeternous" (Pasterz wiekuisty). Powiedziano, że "Kościół rzymski z zarządzenia Pana posiada prymat zwyczajnej władzy nad wszystkimi innymi Kościołami", "tę władzę potwierdza, wzmacnia i broni jej najwyższy i powszechny Pasterz". Orzeczono: "Definiujemy jako dogmat objawiony przez Boga, że Biskup Rzymski, gdy mówi ex cathedra, tzn. gdy sprawując urząd pasterza i nauczyciela wszystkich wiernych, swą najwyższą apostolską władzą określa zobowiązującą cały Kościół naukę w sprawach wiary i moralności, dzięki opiece Bożej przyrzeczonej mu w osobie św.Piotra Apostoła, posiada tę nieomylność, jaką Boski Zbawiciel chciał, aby Kościół Jego był obdarzony w definiowaniu nauki wiary i moralności".
  Przed ostatecznym głosowaniem, wszyscy (60, z wyjątkiem dwóch, którzy zostali) biskupi przeciwni temu dogmatowi wyjechali z Rzymu. Na ostatnim posiedzeniu soboru (18 VII 1870r.) stosunkiem głosów 535 do 2 uchwalono nowy dogmat o nieomylności papieża.
Uchwał Sobru Watykańskiego I odrzuciła grupa biskupów niemieckich i austriackich, tworząc w ten sposób nieliczny Kościół Starokatolicki. Dogmat o nieomylności papieża wywołał ataki liberałów na katolicyzm, co przyczyniło się do tzw. Kulturkampfu, czyli walki z katolicyzmem w protestanckich Niemczech.

1870r. - Początek tzw. drugiej rewolucji przemysłowej. Zastosowano energię elektryczną i paliwa ciekłe. Przodującymi krajami były Anglia, Niemcy, USA i Francja. Przodującymi dziedzinami były energetyka, transport i motoryzacja.
  1870r. - W USA powstaje pierwszy wielki trust: Standart Oil Company. Z czasem powstają inne trusty, jak np. stalowy, cukrowniczy, wódczany.
  1870r. - Wojna francusko-niemiecka, zakończona po sześciu tygodniach klęską Francji. Nastąpiło obalenie cesarstwa we Francji. Niemcy zdobyli Alzację i Lotaryngię. Powstaje zjednoczona II Rzesza Niemiecka. W słowniku pojawia się niemieckie słowo "Blitzkrieg" (wojna błyskawiczna). Podczas działań wojennych Francuzi są zmuszeni opuścić garnizon w Rzymie.
  1870r. - Wojska włoskie zajmują Rzym, Państwo Kościelne zostaje włączone do Królestwa Włoskiego. Upadek świeckiej władzy papieża. Rzym stolicą zjednoczonych Wloch.

1870r. - Papież Pius IX ponawia ekskomunikę na sprawców świętokradzkiego rabunku i ogłasza w encyklice, iż jest "w takiej niewoli, że nie może swobodnie wykonywać najwyższej swej władzy pasterskiej". Na prośbę o zbrojną interwencję, żadne z państw nie odpowiada. Włoski parlament dał mu swobodę i chciał podjąć nagocjacje, ale papież je odrzucił. Podkreślał stale, że jest więźniem Watykanu. Papież zamknął się w Watykanie, uzyskując prawa honorowe, między innymi swobodnych kontaktów dyplomatycznych z innymi państwami.

1870r. - Ostatni cios od sekt został zadany Papiestwu w 1870r., przez tzw. Starokatolicyzm w Niemczech, a to było powodem uchwały Soboru Watykańskiego o nieomylności papieży. Papiestwo zostało w tym poglądzie pobite, a jego władza religijna nad światem bardzo osłabła.Doktryny nauczane przez papiestwo były pobite i ich kłamstwo objawione przed światem. Do 1874r. proces ten tak daleko postąpił, że już był gotowy do ostatecznego zniesienia papiestwa, jako onego człowieka grzechu i Antychrysta.

1871r. - Russell otrzymuje światło względem nauk: Trójca, nieśmiertelność i wieczne męki.

1871r. - Król Prus, Wilhelm I, zostaje cesarzem Niemiec. Zjednoczenie Niemiec przez Prusy. Wielu posłów katolickich do sejmu pruskiego żąda od cesarza przywrócenia państwa kościelnego i władzy świeckiej papieży. Na czele tej akcji stoi arcybiskup poznański Ledóchowski. Kościół posłuszny uchwałom Soboru Watykańskiego ("prawo państwowe, o ile sprzeciwia się prawu kościelnemu, powinno mu w każdym wypadku ustąpić") żąda pozbawienia prawa nauczania tych, którzy nie uznają uchwał soboru. Rząd sprzeciwia się, w odpowiedzi na co biskupi ekskomunikują nauczycieli. Rząd znosi departament religii w ministerstwie i pozbawia Kościół reprezentacji w rządzie.

1871r. - Papież Pius IX zakazuje włoskim katolikom udziału w wyborach do parlamentu Włoch. W ten sposób życie publiczne Włoch opanowują całkowicie liberałowie, a później socjaliści.

1871r. - Rewolucja w Paryżu i złożenie z tronu cesarza Napoleona III. Była to próba zorganizowania w Paryżu republiki realizującej niektóre idee komunistyczne. Wojska niemieckie rozpoczynają oblężenie Paryża. W 1871r. Niemcy wkraczają do Paryża, zdobywają Alzację i część Lotaryngii. W Paryżu w dalszym ciągu trwają rewolucyjne walki i jest proklamowana Komuna w Paryżu. Walki domowe obejmują poza Paryżem także Marsylię, Tuluzę, Narbonn, Saint-Etienne i Lyon. Wojsko pokonuje Komunę Paryską.

1872r. - Russell zaczyna dobrze pojmować nauki o okupie i restytucji.

1872r. - W Niemczech wchodzi "ustawa o ambonie", przewidująca surowe kary za wystąpienia antyrządowe z kazalnicy. Następuje wydalenie z kraju jezuitów i innych zakonów.
  1872r. - Anglia zarabia na czysto ze sprzedarzy opium w Chinach 37 milionów dolarów. Anglicy uważają się za naród chrześcijański.

1873-1950 - Życie i działalność Johnsona.

1873r. - Rzesza Niemiecka zrywa stosunki dyplomatyczne z Watykanem. Wprowadzenie w Niemczech zakazu udzielania ślubów kościelnych przed cywilnymi (1874r.).
  1873r. - Niemcy rozpoczynają w zaborze pruskim walkę przeciw katolickości i polskości (Kulturkampf).
  1873r. - Szwajcaria zrywa stosunki dyplomatyczne z Rzymem (przywróconych w 1920r.) i wydala z kraju katolickich biskupów Bazylei i Genewy.
  1873r. - Proklamacja republiki Hiszpanii. Władza w ręku burżuazji przemysłowej. Przywódcy hiszpańskiej Międzynarodówki nie rozumieją potrzeby ustanowienia republiki i żądają pełnej autonomii dla każdego kantonu (gminy), zostają jednak pobici.
  1873r. - W USA bankrutuje kilka spółek kolejowych i instytucji finansowych z nimi związanych na wschodnim wybrzeżu. Doprowadza to do zamknięcia giełdy na 10 dni. Rozpoczyna się trudny okres dla amerykańskiej gospodarki.
  1873-1879 - W USA bankrutuje 22 tysiące firm (w owym czasie ludność USA liczyła około 20 milionów ludzi).
  1874r. - Powstanie zakonu salezjan w Turynie. Założycielem był Jan Bosco. Zajmują się opieką nad młodzieżą męską, organizują szpitale, szkoły i wydawnictwa.